UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

zabrać

Chronologizacja

2 połowa XIV w., SStp

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. zabiorę
 zabierzemy
2 os. zabierzesz
 zabierzecie
3 os. zabierze
 zabiorą

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. zabrałem
+(e)m zabrał
 zabrałam
+(e)m zabrała
 zabrałom
+(e)m zabrało
 zabraliśmy
+(e)śmy zabrali
 zabrałyśmy
+(e)śmy zabrały
2 os. zabrałeś
+(e)ś zabrał
 zabrałaś
+(e)ś zabrała
 zabrałoś
+(e)ś zabrało
 zabraliście
+(e)ście zabrali
 zabrałyście
+(e)ście zabrały
3 os. zabrał
 zabrała
 zabrało
 zabrali
 zabrały

bezosobnik: zabrano

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. zabierzmy
2 os. zabierz
 zabierzcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. zabrałbym
bym zabrał
 zabrałabym
bym zabrała
 zabrałobym
bym zabrało
 zabralibyśmy
byśmy zabrali
 zabrałybyśmy
byśmy zabrały
2 os. zabrałbyś
byś zabrał
 zabrałabyś
byś zabrała
 zabrałobyś
byś zabrało
 zabralibyście
byście zabrali
 zabrałybyście
byście zabrały
3 os. zabrałby
by zabrał
 zabrałaby
by zabrała
 zabrałoby
by zabrało
 zabraliby
by zabrali
 zabrałyby
by zabrały

bezosobnik: zabrano by

bezokolicznik: zabrać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: zabrawszy

gerundium: zabranie

imiesłów przymiotnikowy bierny: zabrany

odpowiednik aspektowy: zabierać

Pochodzenie

Z przedrostkiem za- od brać I (zob.)

1. ręką

Definicja

chwyciwszy przedmiot, wziąć go z miejsca, w którym się znajdował, do innego miejsca

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wziąć

Połączenia

  • zabrać książki, rzeczy, paczkę, pakunek; dowód osobisty
  • zabrać dłonią, ręką, łapą, palcami; zębami
  • zabrać do ręki, do łapy, pod pachę; ze sobą
  • zabrać i pójść
  • zabrać i schować

Cytaty

Mówiłeś, że Sereda zabrała swoje rzeczy z tego pokoju.

źródło: NKJP: Marek Krajewski; Mariusz Czubaj: Róże cmentarne, 2009

Wymęczone zabrałyśmy bagaże i weszłyśmy do środka.

źródło: NKJP: Karolina Macios: Pieskie życie mojego kota, 2009

Nie zabrała zapasów ani sakiewek, zostawiła konie.

źródło: NKJP: Iwona Surmik: Ostatni smok, 2005

Nie pozostaje panu nic innego, jak zabrać ją pod pachę, pójść do domu i przeczytać.

źródło: NKJP: Jan Parandowski: Niebo w płomieniach, 1988

Co mogę zabrać i schować za pazuchę, kiedy przyjdzie kolejny raz uciekać.

źródło: NKJP: Małgorzata Kuźmińska, Michał Kuźmiński: Serce Kroke, 2009

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
CO + (SKĄD) + (DOKĄD)

2. ręce z kolan

Definicja

zmienić położenie dłoni, przestając dotykać osoby lub rzeczy

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Połączenia

  • zabrać ręce, dłonie, łapy
  • zabrać z kolan, z szyi; z czyichś rąk; z okna, z oparcia; od psa; od bigosu
  • szybko zabrać

Cytaty

Nie życzę sobie, żeby pan mnie dotykał! Proszę natychmiast zabrać ręce z moich kolan!

źródło: NKJP: Sylwester Kowalski: Elementarz kobiety bezpiecznej, 2008

- Wystarczy, że zabierzesz ręce z rozporka. Zobaczymy, ile jest warte to twoje trucie o męsko-damskiej przyjaźni.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Drzymalski przeciw Rzeczpospolitej, 2004

Najpierw pojednał się z Romkiem, wysączył z nim brudzia i apelował, by wojak zabrał łapy i nie gmerał więcej Helence pod sukienką.

źródło: NKJP: Robert Urbański, Jacek Kondracki: Operacja „Dunaj”, 2009

- Położyłbyś wieniec na moim nagrobku - mruknęłam. Zbladł. Zabrał ręce z oparcia i odsunął się.

źródło: NKJP: Ewa Siarkiewicz: Kuźnia na rozdrożu, 2008

Wszedł Błażej i popatrzył po garnkach. - Jeszcze cię przekonam, teściowo. Błażej! Zabierz łapy od bigosu! Wściec się można!

źródło: NKJP: Mirosława Sędzikowska: Eus, deus, kosmateus, 2008

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
CO + SKĄD

3. ze szpitala do domu

Definicja

spowodować przemieszczenie się kogoś skądś, gdzie ktoś nie chciał być dokądś, gdzie ktoś chce być

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Połączenia

  • zabrać ojca, dziecko, żonę, syna, bliskiego
  • zabrać ze szpitala
  • zabrać do domu; do kraju; do siebie
  • zabrać (jak,...) najprędzej, natychmiast
  • zabrać i uwolnić; zabrać i ukryć

Cytaty

Teraz zabiorę cię do domu, opatrzymy rękę i będziemy oglądać filmy, te, które lubisz.

źródło: NKJP: Mariusz Sieniewicz: Czwarte niebo, 2003

Uratowaliście mi życie, zabraliście do swojego domu.

źródło: NKJP: Elżbieta Hajnicz: Poza nurtem czasu, 1996

Jak ta sierotka [...] przestępowało z bosej nogi na bosą stopę, podkurczało ją czerwoną jak u boćka pod siebie, pochlipywało zasmarkane, ale nikt się koło niego nie zatrzymywał, żeby je pogłaskać po głowie, zabrać do domu, napoić mlekiem prosto od krowy.

źródło: NKJP: Tadeusz Nowak: Półbaśnie, 1986

Pani Misiu [...], musi pani zabrać stąd swoich rodziców i ukryć się w lesie.

źródło: NKJP: Olga Tokarczuk: Prawiek i inne czasy, 1996

Miała wyjechać, tu źle się czuła więc chciałem ją zabrać, uwolnić.

źródło: NKJP: Piotr Zaremba: Plama na suficie, 2004

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
KOGO + (SKĄD) + DOKĄD

4. dziecko z sierocińca

Definicja

spowodować, że ktoś przestaje przebywać w określonym miejscu, w którym przebywał wcześniej dłuższy czas, a nawet stale

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt hodowla i opieka nad zwierzętami; człowiek wobec zwierząt

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wziąć

Połączenia

  • zabrać dziecko; psa, kota; czworonoga, zwierzę
  • zabrać ze schroniska; z ulicy; z (niezamożnych,...) rodzin
  • zabrać na wychowanie

Cytaty

Nowe prawo ma też wprowadzić ułatwienia dla pracowników socjalnych, by mogli szybko zabrać dzieci z rodzin, w których byłoby zagrożone ich życie lub zdrowie.

źródło: NKJP: Monika Krężel: Pamiętaj, że dziecko ma obowiązki, ale też prawa, Dziennik Zachodni, 2009-05-29

To matkę boli, bo człowieka trudniej ocalić niż roślinę czy zwierzę zabrane ze schroniska.

źródło: NKJP: Artur Cieślar: Kobieta metafizyczna. Rozmowy Artura Cieślara, 2005

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
KOGO/CO + SKĄD

5. do więzienia

Definicja

przy użyciu siły, przemocy, przymusu prawnego zmusić kogoś do spowodować, że ktoś znalazł się w danym miejscu

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa więzienie i kara

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wziąć

Połączenia

  • zabrać pijaka
  • zabrać do więzienia, do kryminału; do szpitala

Cytaty

Jeszcze jeden chłopak, którego wzięli razem z nami, miał jakiś zaległy wyrok i jego od razu zabrali do kryminału.

źródło: NKJP: Mirosław Sokołowski: Gady, 2007

Potem do jedenastej czekała, aż konwój zabierze go do więzienia [...].

źródło: NKJP: Witold Horwath: Ultra Montana, 2005

Ale tym razem Niemcy nikogo nie zabrali.

źródło: NKJP: Jarosław Iwaszkiewicz: Brzezina i inne opowiadania Kościół w Skaryszewie, 2006

Kiedyś przyjechali jacyś ludzie i koniecznie chcieli zabrać jej ukochanego.

źródło: NKJP: Paulina Grych: Numer zerowy, 2007

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
KOGO + (DOKĄD)

6. dzieci na spacer

Definicja

idąc lub podróżując dokądś, pozwolić sobie towarzyszyć

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wziąć

Połączenia

  • zabrać dzieci, rodzinę, dzieci, najbliższych; autostopowicza, pasażerów; psa
  • zabrać na spacer, na przechadzkę; na przejażdżkę, na wycieczkę
  • zabrać na wyspę; nad jezioro; na wczasy; na święta
  • zabrać do parku; do Wiednia, do Francji

Cytaty

Łukasz zabrał go na spacer.

źródło: NKJP: Grażyna Plebanek: Pudełko ze szpilkami, 2006

Teraz wraz ze swoim mężem odwiedzają starych znajomych, a my postanowiliśmy zabrać wnuki na przechadzkę.

źródło: NKJP: (X): Czas relaksu, Dziennik Zachodni, 2003-04-22

Obiecał, że zabierze ją na przejażdżkę.

źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999

Przed świętami przyjechały córki i zabrały go na Wigilię.

źródło: NKJP: Olga Tokarczuk: Prawiek i inne czasy, 1996

Co do dziadków, to Julek, wróciwszy do domu, powie, że Mariana zobaczył na szosie znajomy szofer i zabrał go do Kamionki więc Marian na obiedzie nie będzie i pewno przyjdzie dopiero wieczorem.

źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1990

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
KOGO + na CO
bez ograniczeń + zabrać +
KOGO + DOKĄD

7. ze sobą dowód osobisty

Definicja

idąc lub podróżując dokądś, mieć przy sobie

Kwalifikacja tematyczna

ATEMATYCZNY

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wziąć

Połączenia

  • zabrać (ze sobą) dokumenty, dowód osobisty, rzeczy; żonę, męża, dzieci

Cytaty

W moim wagonie nastrój był dobry, dowcipkowałyśmy, dzieliłyśmy się wałówką, którą co przezorniejsze zabrały ze sobą.

źródło: NKJP: Maria Nurowska: Hiszpańskie oczy, 1995

Koniecznie zabierzmy też ze sobą telefon komórkowy, żeby w razie niebezpieczeństwa móc powiadomić ratowników.

źródło: NKJP: Magdalena Grochowalska: Turysto, nie szalej, Express Ilustrowany, 2003-02-10

Jeszcze ma na tyle siły i trzeźwości umysłu, że pyta o rzeczy, które powinniśmy zabrać ze sobą.

źródło: NKJP: Hubert Klimko Dobrzaniecki: Kołysanka dla wisielca, 2007

Ruszył na górę, zabrawszy ze sobą zapasowe klucze.

źródło: NKJP: Marek Krajewski: Dżuma w Breslau, 2007

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
KOGO/CO + Z KIM

8. komuś pieniądze

Definicja

wziąć komuś coś, co do niego należy i używać samemu lub zanosić w inne miejsce

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zachowania i wyrażenia nieakceptowane społecznie

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wziąć

Połączenia

  • zabrać czyjś samochód, portfel, pieniądze, ubrania, zabawki

Cytaty

Bandyta nie zabrał mi na szczęście portfela.

źródło: NKJP: Jacek Głębski: Droga do Ite, 2006

Teść się rozwiódł dawno temu, a tę część działki zabrała mu żona.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Drzymalski przeciw Rzeczpospolitej, 2004

Przyszli po godzinie i zabrali całe pieniądze, jakie miałem.

źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Taksim, 2009

A ponieważ legalną drogą niepodobna było ich sobie wyrobić, należało je ukraść, zabrać komuś.

źródło: NKJP: Tadeusz Dołęga Mostowicz: Znachor, 1988

Uważasz, że gdyby ktoś chciał na sprzedaż, to zabrałby coś więcej niż tylko to, co zabrał.

źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Zorro, załóż okulary! 2001

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
CO + (KOMU)

9. komuś marzenia

Definicja

pozbawić kogoś czegoś niematerialnego, co jest bardzo cenne dla tej osoby

Kwalifikacja tematyczna

ATEMATYCZNY

Relacje znaczeniowe

synonimy:  odebrać

Połączenia

  • zabrać czyjąś ciszę, czas, marzenia, młodość, spokój, wolność, wspomnienia

Cytaty

To wojna zabrała nam młodość.

źródło: NKJP: Ewa Kujawska: Dom Małgorzaty, 2007

Intifada w Palestynie i dżihad w Afganistanie zabrały mi spokój.

źródło: NKJP: Wojciech Tochman: Córeńka, 2005

Nie musiałam rozpaczać, przeciwnie, choć nieświadomie, w sytuacji zupełnie wszak usprawiedliwionej dobrem powierzonego mi przez los istnienia coś komuś zabrałam, albo raczej go pozbawiłam, jakiejś wartości, której ta obca kobieta nie doceniła, kiedy jeszcze to miała.

źródło: NKJP: Izabela Filipiak: Magiczne oko. Opowiadania zebrane, 2006

Przeciwnie, lęk mnie ogarnął, jakby przyszedł z tym chartem zabrać mi to marzenie.

źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Widnokrąg, 1996

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
CO + KOMU

10. o rzece

Definicja

przemieszczając się, porwać, zburzyć, zniszczyć coś

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  zniszczyć

Połączenia

  • fala, rzeka, woda zabrała; morze zabrało
  • zabrać dom, domostwa, gospodarstwa; brzeg

Cytaty

Wreszcie po niesłychanych trudach maszt zwalił się z trzaskiem, a nadbiegająca fala zabrała go z sobą. Okręt stał się igraszką szalejącego morza.

źródło: NKJP: Gracjan Bojar-Fijałkowski: O zbójcach z Góry Chełmskiej i inne legendy o Koszalinie, 2006

Ziemia trzęsła się wiele dni i nocy, a fale coraz większe i większe zalewały sady i winnice. Aż przyszła taka, która wdarła się daleko w głąb lądu i zabrała ze sobą domostwa.

źródło: NKJP: Iwona Surmik: Talizman złotego smoka, 2002

A propos, czy wiesz, że już od czterdziestu lat nie ma tej winnicy, z której pochodzi? Lawa zabrała wszystko, teraz są tam tylko kamienie i popiół.

źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Światło i lęk, 2003

Wielka woda zabrała piwiarnię z pokojami do śniadań (...)

źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Excentrycy, 2007

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
CO

11. komuś ojca

Definicja

pozbawić kogoś życia

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia śmierć

Połączenia

  • choroba, epidemia; wojna zabrała kogoś
  • zabrać dziadków, dzieci, ojca, syna, żonę

Cytaty

Józef patrzył na ojca, patrzył na umęczoną twarz człowieka, któremu los zabrał pierworodnego syna, zaraz potem żonę, a potem drugiego syna.

źródło: NKJP: Wit Szostak: Oberki do końca świata, 2007

A gdyby tak mieć tu domek z rodzinką słodką, tyciutką jak orzeszek, ledwie nadgryzaną czasem, który zabierze dziadków, narodzą się przecież dziatki.

źródło: NKJP: Bohdan Sławiński: Królowa Tiramisu, 2008

Bogowie zabrali jej kilkoro dzieci w młodym wieku.

źródło: NKJP: Zofia Kossak: Przymierze, 1996

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
KOGO + (KOMU)

12. pasażerów

Definicja

przyjąć do przewiezienia jako pasażerów lub ładunek

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Transport

Połączenia

  • zabrać (106,...) osób, (pięciu,...) pasażerów; (6000) litrów
  • zabrać na pokład

Cytaty

[...] wsiadłem w taksówkę i pojechałem na lotnisko, gdzie prywatny samolot zabrał mnie do Tirany na mecz reprezentacji Polski z Albanią, kluczowy dla awansu do finałów MŚ w Meksyku.

źródło: NKJP: Gazeta Wyborcza, 1999-03-19

Autobus zabrał wcześniej dzieci z Rostarzewa oraz z Jabłonnej. W sumie na wakacje wyruszyło 40 osób.

źródło: NKJP: Gazeta Poznańska, 2005-07-13

Mi-2, oprócz pilota, może zabrać pięciu pasażerów lub 500 litrów wody.

źródło: NKJP: Bogdan Prejs: Śmigłowiec nad puszczą, Dziennik Zachodni, 2001-06-18

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
KOGO/CO

13. godzinę

Definicja

trwać określony czas

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości czasu

Relacje znaczeniowe

synonimy:  zająć

Połączenia

  • zabrać ileś godzin; dni; miesięcy; tydzień; ileś czasu

Cytaty

Zakupy zabrały mu dwie godziny, był ledwo żywy ze zmęczenia.

źródło: NKJP: Zygmunt Miłoszewski: Uwikłanie, 2007

To głównie przez jego obowiązki kartografa przebycie tego kawałka drogi na południe zabrało im aż trzy dni.

źródło: NKJP: Linda Evans, David Weber: Wrota Piekieł, 2008

Dystans ten zabrał jednak Paterowi sześciokrotnie więcej czasu.

źródło: NKJP: Marek Krajewski, Mariusz Czubaj: Róże cmentarne, 2009

Bułki, trochę kiełbasy i herbata, do której kazał Karolce usiąść, nie zabrały wiele czasu.

źródło: NKJP: Tadeusz Dołęga Mostowicz: Doktor Murek zredukowany, 2000

To może zabrać nawet kilka dni.

źródło: NKJP: Elżbieta Hajnicz, 1999

Składnia

bez ograniczeń + zabrać +
CO + (KOMU)

Frazeologizmy

ktoś zabrał do grobu coś
ktoś wziął dupę w troki
ktoś zabrał dupę w troki
ktoś zabrał głos
śmierć zabrała kogoś
Data ostatniej modyfikacji: 22.10.2017
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN