UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

ziemia

Chronologizacja

1 połowa XIV w., SStp

Pochodzenie

psł. *zemja 'ziemia'

1. planeta

Definicja

planeta, na której żyją ludzie

Noty o użyciu

W użyciach jako termin astronomiczny zapisywany jest wielką literą.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia

Relacje znaczeniowe

synonimy:  błękitna planeta, glob, ziemiokrąg
hiperonimy:  planeta

Połączenia

  • historia; wnętrze Ziemi
  • żyjący na Ziemi

Cytaty

Wybitnym osiągnięciem naukowym stał się traktat Mikołaja Kopernika „O obrotach sfer niebieskich” (1543). Spowodował on rewolucję w astronomii dowodząc, wbrew panującym dotychczas przekonaniom, że to Ziemia obraca się dokoła Słońca.

źródło: NKJP: Alicja Dybkowska, Jan Żaryn, Małgorzata Żaryn: Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do współczesności, 1996

Gdyby jakiś organizm żyjący na Ziemi trał do „antyświata” zbudowanego z D-aminokwasów i odpowiednich antypodów innych substancji, umarłby z głodu pomimo obfitości pokarmu.

źródło: NKJP: Leokadia Kłyszejko-Stefanowicz: Cytobiochemia: biochemia niektórych struktur komórkowych, 1995

Prędkość maszyny i obrót Ziemi sprawiły, że wstający nad Stanami letni świt cofnął się na powrót w noc.

źródło: NKJP: Mariusz Ziomecki: Lato nieśmiertelnych, 2002

Profesor Janina Kraupe powiedziała kiedyś, że ziemia jest moim żywiołem z racji tego, że jestem spod znaku Koziorożca.

źródło: NKJP: Barbara Ziembicka, Najprostszą drogą : rozmowy z artystami, 1998

Znaki malowane na Kamieniu są alfabetem prastarego języka, [...] Kto potrafiłby odczytać to pismo, odczytałby Księgę Świata. Język ten bowiem zawiera słowa na oznaczenie wszelkich rzeczy stworzonych lub poczętych ludzką wolą. Nazywa wszystkie byty i stworzenia na ziemi, oddaje wszystkie barwy, smaki, aromaty i brzmienia.

źródło: NKJP: Adam Elbanowski: Nowe królestwo Grenady. Historia naturalna, obyczajowa i domniemana, 2006

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ziemia
ziemie
D. ziemi
ziem
C. ziemi
ziemiom
B. ziemię
ziemie
N. ziemią
ziemiami
Ms. ziemi
ziemiach
W. ziemio
ziemie

Inne uwagi

Zwykle lp

2. życie doczesne

Definicja

książk. 
miejsce życia ludzkiego, przeciwstawione miejscu bytowania po śmierci, którym jest niebo

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA

Połączenia

  • czyjeś miejsce na ziemi; raj na ziemi; lepsze, gorsze życie na ziemi

Cytaty

Intelektualista znów stał się u ż y t e c z n y. On, dotychczas poświęcający myśleniu i pisaniu chwile wolne od pracy zarobkowej w banku czy na poczcie, zyskał miejsce na ziemi, był przywrócony społeczności.

źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Zniewolony umysł, 1985

Artyści szukają dla siebie miejsca na ziemi wszędzie, ale wszędzie poza sztuką. Ich maksymalizmy to ideologie, które mogłyby zagwarantować swobodę wyrażenia.

źródło: NKJP: Zbigniew Bieńskowski: Przyszłość...przeszłości, 1996

Gdybyśmy nie posiadali pewności w sprawach wiary, znaczyłoby to, że nie mamy dostępu do Boga tu na ziemi, że jedne sądy odpowiadają wartością drugim, że nasz umysł nigdy nie spocznie, a szczęście jest tylko niejasnym i kapryśnym przebłyskiem.

źródło: NKJP: Paweł Lisicki: Pochwała konsekwencji, Fronda nr 8, 1998

„Czarodziejki z księżyca” są spadkobierczyniami niesamowitych mocy, a pobyt na ziemi jest tylko etapem w ich życiu, podczas którego doskonalą się i zyskują doświadczenie.

źródło: NKJP: Małgorzata Więczkowska: Manga i anime, Wychowawca nr 115-116, 2002-07

Boże miłosierny i łaskawy, wejrzyj na niewinność naszych dzieci i na trudne życie ich rodziców [...] Niech poznają i uczą się miłować Ciebie, a zachowując Twoje przykazania, osiągną szczęście na ziemi i w niebie.

źródło: NKJP: Tadeusz Loska SJ: Wszystkie moje źródła są w Tobie: nabożeństwa eucharystyczne : godziny święte-spotkania modlitewne. Tom 3, 1999

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ziemia
ziemie
D. ziemi
ziem
C. ziemi
ziemiom
B. ziemię
ziemie
N. ziemią
ziemiami
Ms. ziemi
ziemiach
W. ziemio
ziemie

Inne uwagi

Zwykle lp

3. gleba

Definicja

powierzchnia lądu stanowiąca podłoże życia roślin

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia gleba

Relacje znaczeniowe

synonimy:  gleba, grunt

Połączenia

  • gliniasta, kamienista, piaskowa, torfiasta; grząska, lekka, pulchna, rozmiękła, zeschła, zmarznięta; dobra, pszeniczna, tłusta, urodzajna, żyzna ziemia; ziemia inspektowa, kompostowa; orna, uprawna
  • garść; grudka ziemi
  • doniczki, skrzynki z ziemią
  • bronować, grabić, kopać, nawozić, orać, spulchniać, uprawiać, użyźniać; wyjałowić ziemię
  • wyrywać chwasty z ziemi

Cytaty

W pewnym momencie obsunęła się na niego ciężka, gliniasta ziemia.

źródło: NKJP: Przysypany, odkopany, Dziennik Polski - Nowy Sącz, 2003-07-23

Władze teksańskie wysyłały swoich przedstawicieli do różnych stanów USA, którzy zachęcali do osiedlania się w Teksasie, obiecując dużo taniej i urodzajnej ziemi.

źródło: NKJP: Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, 2002

Mnisi, by się utrzymać, musieli uprawiać ziemię i hodować zwierzęta, co było sprzeczne z ich klasztornymi regułami.

źródło: NKJP: Przemysław Kozłowski: Buddyści komuniści, Ozon nr 13, 2005

Jest tak jasno, że widoczna jest najmniejsza grudka ziemi.

źródło: NKJP: Wiesława Maria Korczyńska: Wróć..., 2001

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ziemia
ziemie
D. ziemi
ziem
C. ziemi
ziemiom
B. ziemię
ziemie
N. ziemią
ziemiami
Ms. ziemi
ziemiach
W. ziemio
ziemie

Inne uwagi

Zwykle lp

4. powierzchnia

Definicja

podłoga albo inna powierzchnia, którą człowiek stojący ma pod stopami

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  powierzchnia

Połączenia

  • trzęsienie ziemi
  • płaszcz, sukienka do (samej) ziemi
  • praca pod ziemią
  • dziura, otwór; tunel w ziemi
  • odbić się, oderwać się od ziemi
  • osunąć się; opuścić, spuścić nogi na ziemię; oprzeć coś; coś gruchnęło, spadło; rzucić czymś o ziemię
  • leżeć, położyć się; siedzieć, stać; wylądować, znaleźć się na ziemi

Cytaty

Rycerz przykucnął pod jabłonią, po czym odbił się od ziemi tak silnie, że doskoczył do złotego jabłka i je zerwał.

źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999

Silny podmuch wiatru zepchnął samolot RWD-6 na wzgórze Kościelec w Cierlicku. Maszyna wpadła na drzewa i rozbiła się o ziemię. Pilot i jego inżynier zginęli.

źródło: NKJP: (taj) rodzinne kręcenie, Dziennik Zachodni 2002-09-16

Sejsmografy zarejestrowały trzęsienie ziemi o sile 4,3 st. w 9-stopniowej skali Richtera z epicentrum znajdującym się w Perth, w Australii.

źródło: NKJP: Trzęsienie ziemi w Australii, Ekspress Wieczorny nr 70, 1981

Polek uniósł się na łokciach, z wielkim trudem siadł, spuszczając nogi na ziemię.

źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Dziura w niebie, 1995

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ziemia
ziemie
D. ziemi
ziem
C. ziemi
ziemiom
B. ziemię
ziemie
N. ziemią
ziemiami
Ms. ziemi
ziemiach
W. ziemio
ziemie

Inne uwagi

Zwykle lp

5. ląd

Definicja

lądowy obszar powierzchni kuli ziemskiej, przeciwstawiony obszarowi mórz

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia budowa Ziemi

Relacje znaczeniowe

synonimy:  ląd
antonimy:  morze

Połączenia

  • ziemia i morze

Cytaty

Kończy się ziemia i zaczyna laguna, zielona jak z pocztówki, a dalej już ocean.

źródło: NKJP: Fiu, Polityka nr 2703, 2009-05-02

Trzeciego dnia zgarnął wody spod nieba w jedno miejsce i ukazał się suchy ląd. I nazwał zbiorowisko wód morzem, a lądy ziemią.

źródło: NKJP: Zenon Kosidowski: Opowieści biblijne, 1996

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ziemia
ziemie
D. ziemi
ziem
C. ziemi
ziemiom
B. ziemię
ziemie
N. ziemią
ziemiami
Ms. ziemi
ziemiach
W. ziemio
ziemie

Inne uwagi

Zwykle lp

6. nieruchomość

Definicja

obszar stanowiący czyjąś własność

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse własność

Relacje znaczeniowe

synonimy:  grunt
hiperonimy:  nieruchomość

Połączenia

  • cudza, własna ziemia; ziemia chłopska; obszarnicza; państwowa
  • hektar, działka, skrawek, zagon, szmat ziemi
  • dzielić; nadawać ziemię

Cytaty

Królowie odwdzięczali się tym poddanym specjalnymi przywilejami. Nadawali ziemię, zmniejszali podatki, a w sporach z okoliczną szlachtą czy magnaterią król stawał zawsze po stronie poddanych z puszczy.

źródło: NKJP: Adam Wajrak: Urodziny Białowieży, Gazeta Wyborcza, 1996-10-12

Odwrotnie, powiedziałem, że są osoby [...], które kupują ziemię chłopską, by na niej budować supermarkety, i one będą korzystały z dobrodziejstw tej ustawy.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 24.04.1996

Komisja Kolonizacyjna w pierwszym roku działalności płaciła za hektar ziemi folwarcznej 568 marek, w 1900 - 809 marek, ok. 1910 r.

źródło: NKJP: Stefan Kieniewicz: Historia Polski 1795-1918, 1996

Jeśli sądowe orzeczenie się uprawomocni, Józef Kuchta stanie się pełnoprawnym właścicielem 16-arowego kawałka ziemi, wchodzącego w skład działki zamieszkiwanej przez jego rodzinę.

źródło: NKJP: Marcin Radzimowski: Zasiedział...działkę, Echo Dnia, 2006-06-28

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ziemia
ziemie
D. ziemi
ziem
C. ziemi
ziemiom
B. ziemię
ziemie
N. ziemią
ziemiami
Ms. ziemi
ziemiach
W. ziemio
ziemie

Inne uwagi

Zwykle lp

7. region

Definicja

obszar stanowiący pewną całość pod względem etnograficznym, geograficznym lub politycznym

Noty o użyciu

Używane jako składnik nazw własnych, np. Ziemia Ognista, Nowa Ziemia.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Przynależność i podział terytorialny

Relacje znaczeniowe

synonimy:  kraina

Połączenia

  • polska, francuska ziemia; ziemia częstochowska, krakowska, miechowska..., podhalańska, śląska, wielkopolska...; dawne, historyczne ziemie (polskie, litewskie, niemieckie...); ziemie wschodnie; utracone
  • zamieszkiwać ziemie jakieś
  • mieszkać, żyć na ziemiach (polskich, niemieckich...)

Cytaty

W wyniku złożonych procesów dziejowych ziemia śląska oderwana została na kilka stuleci od Polski.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 18.06.1997

Nie łudźmy się, że Europejczycy będą ustawiać się w kolejce do kupna naszej ziemi tylko dlatego, że jest to ziemia polska.

źródło: NKJP: Dom - Zakaz psuje rynek?, Dziennik Polski, 2001-04-25

Ziemia niemiecka, szczególnie w granicach powersalskich i pozbawiona kolonii, nie jest w stanie ich wyżywić.

źródło: NKJP: Franciszek Ryszka: Noc i mgła : Niemcy w okresie hitlerowskim, 1997

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ziemia
ziemie
D. ziemi
ziem
C. ziemi
ziemiom
B. ziemię
ziemie
N. ziemią
ziemiami
Ms. ziemi
ziemiach
W. ziemio
ziemie

Składnia

bez ograniczeń + ziemia +
JAKA

8. ojczyzna

Definicja

książk. 
kraj, w którym się ktoś urodził

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Przynależność i podział terytorialny

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  kraj

Połączenia

  • ziemia macierzysta, ojczysta, rodzinna
  • tułać się po obcej ziemi

Cytaty

Polska to cała nasza piękna ziemia ojczysta, z północy na południe i ze wschodu na zachód.

źródło: NKJP: Sprawozdanie z 83. posiedzenia Senatu RP w dniu 30 października 1996 r.

Matka umarła na tej obcej ziemi, choć zawsze chciała umrzeć tu, chciała spocząć w grobie tego cmentarzyka, który jest tam przy kościele, na stoku leśnym, pełnym krzaków wilczych jagód.

źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Kronika wypadków miłosnych, 1979

Ale porzucenie ziemi rodzinnej, ziemi dzieciństwa, a także grobów było decyzją dramatyczną - wspomina Andrzej Michejda, przyjaciel mego ojca.

źródło: NKJP: Martyna Bunda, Marek Henzler, Marek Ostrowski, Joanna Solska: Kraj, Polityka, 2004

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ziemia
ziemie
D. ziemi
ziem
C. ziemi
ziemiom
B. ziemię
ziemie
N. ziemią
ziemiami
Ms. ziemi
ziemiach
W. ziemio
ziemie

Inne uwagi

Zwykle lp

Składnia

bez ograniczeń + ziemia +
JAKA

Frazeologizmy

bodaj/żeby kogoś święta ziemia nie nosiła
gruczoł Ziemi
grunt pali się pod nogami komuś
ziemia pali się pod stopami komuś
ziemia pali się pod nogami komuś
ziemia usuwa się spod nóg komuś
ziemia usuwa się spod stóp komuś
jak spod ziemi
ktoś gryzie ziemię
ktoś idzie do piachu
ktoś idzie do ziemi
ktoś jest zawieszony między niebem a ziemią
ktoś ledwo odrósł od ziemi
ktoś jeszcze nie odrósł od ziemi
ktoś poruszył niebo i ziemię
ktoś poszedł do piachu
ktoś poszedł do ziemi
ktoś schodzi z obłoków
ktoś schodzi z obłoków na ziemię
ktoś twardo stąpa po ziemi
ktoś twardo chodzi po ziemi
ktoś mocno stąpa po ziemi
ktoś stoi mocno na ziemi
ktoś stoi twardo na ziemi
ktoś trzyma się ziemi
ktoś wdeptał w ziemię kogoś
ktoś wdeptuje w ziemię kogoś
ktoś wraca na ziemię
ktoś wrócił na ziemię
ktoś wydobył spod ziemi coś
ktoś wyzwał na udeptaną ziemię kogoś
ktoś pozwał na udeptaną ziemię kogoś
ktoś wyzwał na ubitą ziemię kogoś
ktoś wyzywa na udeptaną ziemię kogoś
ktoś wyzywa na ubitą ziemię kogoś
ktoś zapada się pod ziemię ze wstydu
ktoś zapadł się pod ziemię ze wstydu
ktoś zszedł z obłoków
ktoś zszedł z obłoków na ziemię
ktoś/coś przywiązał/przywiązało do ziemi kogoś
ktoś/coś sprowadza na ziemię kogoś
ktoś/coś ściąga na ziemię kogoś
ktoś/coś sprowadza z obłoków na ziemię kogoś
ktoś/coś sprowadził/sprowadziło na ziemię kogoś
ktoś/coś ściągnął/ściągnęło na ziemię kogoś
ktoś/coś sprowadził/sprowadziło z obłoków na ziemię kogoś
ktoś/coś zapada się pod ziemię
ktoś/coś zapadł się/zapadło się pod ziemię
ktoś/coś zmiótł/zmiotło z powierzchni ziemi kogoś/coś
ktoś/coś starł/starło z powierzchni ziemi kogoś/coś
ktoś/coś zgładził/zgładziło z powierzchni ziemi kogoś/coś
ktoś/coś znika z powierzchni ziemi
ktoś/coś zniknął/zniknęło z powierzchni ziemi
ktoś/coś zrównał/zrównało z ziemią coś
ktoś/coś zrównuje z ziemią coś
ktoś/coś równa coś z ziemią
matka natura
matka ziemia
metal ziem rzadkich
na udeptanej ziemi
na ubitej ziemi
nauki o Ziemi
nie z tej ziemi
niebo i ziemia
niech mu/jej/im ziemia lekką będzie
niech piekło pochłonie kogoś/coś
niech ziemia pochłonie kogoś/coś
nogi komuś wrosły w ziemię
płaszcz Ziemi
sól ziemi
szkoda, że kogoś święta ziemia nosi
taktyka spalonej ziemi
trzęsienie ziemi
wszystkie znaki na niebie i ziemi
wszelkie znaki na niebie i ziemi
wszelkie znaki na niebie i na ziemi
ziemia niczyja
ziemia obiecana
ziemia okrzemkowa
grunt pali się pod nogami komuś
ziemia pali się pod stopami komuś
ziemia pali się pod nogami komuś
ziemia usuwa się spod nóg komuś
ziemia usuwa się spod stóp komuś
Ziemia Święta
grunt pali się pod nogami komuś
ziemia pali się pod stopami komuś
ziemia pali się pod nogami komuś
ziemia usuwa się spod nóg komuś
ziemia usuwa się spod stóp komuś
Ziemie Odzyskane
Ziemie Zachodnie
Ziemie Zachodnie i Północne
że też kogoś święta ziemia nosi
Data ostatniej modyfikacji: 14.03.2024
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj