Chronologizacja
Pochodzenie
Pierwotnie forma 2. osoby l. p. staropolskiego czasownika niechać 'nie ruszać, zostawić; nie zajmować się czymś, nie troskać się o coś; przestać coś czynić, przestać wypełniać; zaniechać, zaniedbać; zostawić, opuścić, ominąć, porzucić; pozwolić, dopuścić; nie chcieć'; rozkaźnik niechaj, niechajcie w połączeniu z bezokolicznikiem innego czasownika wyrażał tryb rozkazujący tego czasownika w zaprzeczeniu, np. niechajcie złe czynić 'nie czyńcie złego'; czasownik niechati kontynuuje psł. *nechati < *nechajati (ściągnięcie *-a- < *-aja-) 'nie dbać, nie starać się', czasownik zaprzeczony od psł. *chajati 'dbać, starać się'; punktem wyjścia pol. niechaj było znaczenie 'zostaw, pozwól'; forma niech jest wtórna, jest skróceniem niechaj w wyniku częstego użycia
1. Niech pan usiądzie
Definicja
Noty o użyciu
komentarz przyzdaniowy
Kategoria znaczeniowa
wykładnik rozkazu
Pragmatyka
służy do tworzenia rozkazów, próśb, zaproszeń; w wypadku podmiotu w pierwszej osobie liczby pojedynczej służy do wyrażenia woli nadawcy, aby coś zrobić
Cytaty
|
Niech pani kiedyś wpadnie, żeby je zobaczyć... źródło: NKJP: Kira Gałczyńska: Nie wrócę tu nigdy czyli Pożegnanie z Mazurami, 1998 |
|
|
- Niech śpią - szepnął. - Po zbudzeniu się prawdopodobnie wrócą do równowagi i przestaną bredzić. źródło: NKJP: Jerzy Broszkiewicz: Wielka, większa i największa, 1994 |
|
|
No, ale jeżeli Zenek tę opiekę odrzuca, to niech sobie robi, co chce, i koniec. źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1990 |
|
|
Pewnie jej ten szwagier tak poradził. Ale niech tylko spróbuje. źródło: NKJP: Christian Skrzyposzek: Wolna Trybuna, 1999 |
|
|
Niech mu Pan Bóg nagrodzi centuplo [stokrotnie]. źródło: NKJP: Andrzej Chwalba (red.): Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, 2005 |
Odmiana
część mowy: modyfikator deklaratywności
podklasa: operator zdaniowy
Składnia
| niech _ | |||
|
ograniczenia zakresu użycia:
nie: z Cz. cz. przysz., t. przyp.
|
|||
| szyk: stały: antepozycja | |||
2. Niech los będzie dla ciebie łaskawy
Definicja
Noty o użyciu
komentarz przyzdaniowy
Kategoria znaczeniowa
wykładnik życzenia
Pragmatyka
służy do wyrażania życzenia, a także gróźb, pogróżek i ostrzeżeń
Cytaty
|
Niech ta książka przyczyni się do zachowania pamięci o Tobie. źródło: NKJP: Stefan Leder, Witold Leder: Czerwona nić. Ze wspomnień i prac rodziny Lederów, 2005 |
|
|
Niech wam dola będzie łaskawa! źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Chrzest ognia, 2001 |
|
|
Niech go szlag trafi, razem z tym Szwabem. źródło: NKJP: Stefan Chwin: Hanemann, 1998 |
|
|
No niech dorwę tego gnoja! źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: modyfikator deklaratywności
podklasa: operator zdaniowy
Składnia
| Niech _ Zd. z Cz. cz. przysz., bezosob. |
|||
|
ograniczenia zakresu użycia:
nie: z Cz. t. przyp.
|
|||
| szyk: stały: antepozycja | |||
3. Niech Q będzie naszą zmienną
Definicja
Warianty
- rzadziej niechaj
Kategoria znaczeniowa
wykładnik wnioskowania
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | gdzie I |
Cytaty
|
Niech (X,Y) będzie dwuwymiarową zmienną losową o rozkładzie normalnym [...]. źródło: NKJP: Czesław Domański, Krystyna Pruska, Wiesław Wagner: Wnioskowanie statystyczne przy nieklasycznych założeniach, 1998 |
|
|
[...] Andrzej Chmiel - dyrektor marketingu Pepsi, przekonywał, że Smolarek to wielka przyszłość światowego futbolu, a niech dowodem będzie to, że we wrześniu 2005 r. zagrał w eliminacjach MŚ kapitalny mecz z Austrią i zdobył gola na 3 : 2 (choć tak naprawdę strzelił na 1 : 0). źródło: NKJP: Paweł Rydzyński: „Ebi” Smolarek i słodkie bąbelki, Trybuna 2006 |
|
|
Niech taki punkt ma współrzędne (x, y, z). źródło: NKJP: Paweł Kowalczyk: Fizyka cząsteczek: energie i widma, 2000 |
Odmiana
część mowy: modyfikator deklaratywności
podklasa: operator zdaniowy
Składnia
| niech _ Cz. cz. przysz. |
|||
|
ograniczenia zakresu użycia:
nie: z Cz. t. przyp.
|
|||
| szyk: stały: antepozycja | |||
4. Niech zachorują, a wszyscy zaczną panikować
Definicja
Noty o użyciu
komentarz do całych struktur tematyczno-rematycznych
Kategoria znaczeniowa
wykładnik warunku
Cytaty
|
Niech się zakocha, a zajdzie w nim zmiana. źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Teatr 5, 1998 |
|
|
Niech się oswoi z otoczeniem, to go nauczę posłuszeństwa - mówi bez wielkiego przekonania Stelios. źródło: NKJP: Ewa Cechnicka: Znak Anny, 1997 |
|
|
- Niech pan przyjdzie, pogadamy - powiedział obiecująco doktor Jagódko i wrócił do swego gabinetu. źródło: NKJP: Jerzy Stawiński: Piszczyk, 1997 |
Odmiana
część mowy: spójnik
podklasa: niewłaściwy
Składnia
| niech _: Zd.Podrz., _: Zd.Nadrz. Zd.Nadrz.: Cz. cz. przysz. Zd.Podrz.: Cz. cz. przysz., cz. teraźn. |
|||
| korelat: fakultatywny: to | |||
|
ograniczenia zakresu użycia:
nie: z Cz. t. przyp.
|
|||
| szyk: stały: antepozycja względem Zd.Podrz. wraz ze Zd.Podrz. zajmuje stałą antepozycję względem Zd.Nadrz. |
|||
5. Niech się rozchoruje, a i tak czapki nie włoży
Definicja
Noty o użyciu
komentarz do całych struktur tematyczno-rematycznych
Warianty
- rzadziej niechby
Kategoria znaczeniowa
wykładnik niezgody
Cytaty
|
Niech się złości, a ja i tak z rana przywiozę lekarza, to może być coś poważnego. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1994 |
|
|
To jakiś ponury człowiek. Ponury i złośliwy. Zdziwaczały i zły. Trudno! Niech będzie nawet najgorszy, a cofać się nie należy. źródło: NKJP: Kornel Makuszyński: Szaleństwa Panny Ewy, 1985 |
|
|
A niech leci, to miasto i tak zginie. źródło: NKJP: Roman Praszyński: Jajojad, 1998 |
Odmiana
część mowy: spójnik
podklasa: niewłaściwy
Składnia
| niech _: Zd.Podrz., _: Zd.Nadrz. Zd.Nadrz.: Cz. cz. przysz. |
||
| szyk: stały: antepozycja względem Zd.Podrz. wraz ze Zd.Podrz. zajmuje stałą antepozycję względem Zd.Nadrz. |