UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

winny

Chronologizacja

1 połowa XV w., SStp

1. przestępstwa

Definicja

będący sprawcą lub przyczyną czegoś złego

Noty o użyciu

Używane także w znaczeniu 'winny człowiek'.

Pochodzenie

Zob. wina

Już XVI w. winny ‘należny, należyty’, ‘obowiązany’; por. winien.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zachowania i wyrażenia nieakceptowane społecznie

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	odpowiedzialny
	antonimy:	niewinny

Połączenia

kierowca; kościół, naród; obywatel; budżet, zakład; ojciec winny; partia, policja, szkoła, władza; ofiara; firma winna; państwo, społeczeństwo winne; ludzie, nauczyciele, politycy; katolicy; rodzice, uczniowie; lekarze, pracownicy; żydzi winni; dzieci, kobiety winne czegoś
winny katastrofy, nieszczęścia, porażki, tragedii, wypadku, zaniedbań; ludobójstwa, morderstwa, przestępstwa, śmierci, zabójstwa, zbrodni, zdrady
karać, osądzić, szukać, ukarać, wskazać winnego; uznać za winnego; czuć się winnym

Cytaty

	Winnym samobójczej śmierci syna był ojciec. źródło: NKJP: Jan Grzegorczyk: Chaszcze, 2009
	Fakt ten w sposób zasadniczy obala zeznania oskarżonego i jednoznacznie wykazuje, iż oskarżony jest winny zarzucanego mu czynu: morderstwa z premedytacją. źródło: NKJP: Maciej Malicki: Takie tam [dziennik], 2006
	[...] w powszechnej opinii komentatorów jednoznacznego, mocnego stwierdzenia, kto jest winien mordu w Katyniu, zabrakło. źródło: NKJP: Anna Wojciechowska: Bez pojednania, ale przyjaźnie, Dziennik Zachodni, 2010-04-08
	Tęsknię za moją rodziną, a nie chcę tego. - Czujesz się winny, że ich zostawiłeś. Że wyjechałeś? źródło: NKJP: Małgorzata Saramonowicz: Siostra, 1996
	Naturalnie wszelkie meldunki o wykroczeniach przekazujemy do biura rajdu. Winni będą ukarani, zgodnie z regulaminem, punktami karnymi. źródło: NKJP: Janusz Płoński, Maciej Rybiński: Góralskie tango, 1978

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
M. spół.	winien	winien	winien
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

Stopień wyższy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winniejszy	winniejszy	winniejszy	winniejsze	winniejsza
D.	winniejszego	winniejszego	winniejszego	winniejszego	winniejszej
C.	winniejszemu	winniejszemu	winniejszemu	winniejszemu	winniejszej
B.	winniejszego	winniejszego	winniejszy	winniejsze	winniejszą
N.	winniejszym	winniejszym	winniejszym	winniejszym	winniejszą
Ms.	winniejszym	winniejszym	winniejszym	winniejszym	winniejszej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winniejsi	winniejsi	winniejsze	winniejsze
D.	winniejszych	winniejszych	winniejszych	winniejszych
C.	winniejszym	winniejszym	winniejszym	winniejszym
B.	winniejszych	winniejszych	winniejszych	winniejsze
N.	winniejszymi	winniejszymi	winniejszymi	winniejszymi
Ms.	winniejszych	winniejszych	winniejszych	winniejszych

Inne uwagi

Zwykle stopniuje się opisowo

Składnia

	+	winny	+	CZEGO
szyk: neutralny
	+	winny	+	że ZDANIE
szyk: neutralny

2. pieniądze

Definicja

mający w stosunku do kogoś jakieś zobowiązanie, pieniężne lub inne

Warianty

częściej winien I

Pochodzenie

Zob. wina

Już XVI w. winny ‘należny, należyty’, ‘obowiązany’; por. winien.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse czynności, przedmioty związane z pieniędzmi

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	krewny II
	hiperonimy:	dłużny, zobowiązany

Połączenia

winny bankom, ludziom
winny wdzięczność; pieniądze

Cytaty

- Jak już kogoś częstuję, to częstuję. Ja mam gest mała, pomijając to, że jestem ci winny od września złotówkę. Solidna firma, u mnie jak w banku.

źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Może nie, może tak, 1976

Jak wracałem z roboty w Rzeszy, miałem wypadek, przetrąciło mi kapinę kręgosłup, leczyłem się najpierw w Polsce w Poznaniu, później w Szwajcarii w Bazylei, w klinice Hoffmana. W związku z tym jestem winny znajomym 30 000 baksów.

źródło: NKJP: Marek Bukowski: Wysłannik szatana, 1999

Mów, co masz do powiedzenia, albo lepiej chodźmy stąd. - To ty jesteś mi winny wyjaśnienia. Nie tak się umawialiśmy.

źródło: NKJP: Jacek Rębacz: Zakopane: sezon na samobójców, 2006

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
M. spół.	winien	winien	winien
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

Składnia

Cz	+	winny	+	KOMU + CO + (za CO)
szyk: neutralny
Cz	+	winny	+	KOMU + ILE + (ZA CO)
szyk: neutralny

3. związany z winem - napojem alkoholowym

Definicja

związany z winem - napojem alkoholowym

Cytaty

Odmiana

część mowy: przymiotnik

3.a trunek

Definicja

będący winem

Pochodzenie

Zob. wino I

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie używki

Cytaty

Podał adwokatowi puchar z winnym napojem, który ten zachłannie wypił.

źródło: NKJP: Józef Łoziński: Holding i reszta, albo Jak zostać bogatym w biednym państwie, 2006

Dwór francuski miał zapewnione dostawy z najlepszych winnic świata, z Bordeaux, z Burgundii, z Szampanii, gdzie odkryto właśnie wesołą, musującą odmianę winnego trunku.

źródło: NKJP: Eugeniusz Kabatc: Vinum sacrum et profanum: wino w kulturze, wino w naturze, wino na naszym stole, 2002

Od XX wieku wermuty stały się powszechnym napojem winnym i są produkowane prawie we wszystkich krajach winiarskich na świecie.

źródło: NKJP: Halina Mamok: Alkohole, Kuchnia nr 8, 1998

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

3.b osad

Definicja

powstający w trakcie wyrobu wina lub z jego domieszką

Pochodzenie

Zob. wino I

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie używki

Połączenia

ocet winny

Cytaty

	Co jakiś czas trzeba obrócić każdą butelkę o ćwierć obrotu, żeby w wydrążonym korku zebrał się winny osad [...]. źródło: NKJP: Wiesław Paweł Szymański: Niedźwiedź w katedrze, 1981
	Z wielkim trudem zdołał wyjąć strzałę z głębokiej rany i natychmiast przyłożył ocet winny. źródło: NKJP: Marek Jarosz: Nieznane przygody Sherlocka Holmesa, 2002
	Zostało trochę wina. I mnóstwo spraw, których jeszcze nie poruszyliśmy. Po wczorajszym tankowaniu prawie nie działały na mnie winne procenty. źródło: NKJP: Bogusława Jędrasik: Gorączka. Opowiadania wyuzdane, 2007
	Nie mogłem się dość napatrzeć, nadziwić jej bosym stopom, jakby związanym niewidzialną przędzą w kostkach, kruchym stopom, jeszcze pachnącym winnym moszczem tryskającym z beczki pełnej winogron. źródło: NKJP: Tadeusz Nowak: Półbaśnie, 1976

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

3.c kolor

Definicja

mający kolor czerwonego wina

Pochodzenie

Zob. wino I

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	bordowy
	hiperonimy:	ciemnoczerwony

Cytaty

Winna czerwień dębów, połyskliwy amarant i żółć klonów, rozsiana z rzadka ognista purpura dzikiego wina – powinny przeplatać się z innymi kolorami.

źródło: NKJP: Clifford D. Simak: Rezerwat goblinów, Esensja, 07 (LXXIX), 2008-09

Jeżeli wino ich nie pokrywa, trzeba gruszki przewracać na drugą stronę. Gdy zmiękną i nabiorą winnego koloru, wykładamy cudo na talerz, niech stygnie.

źródło: NKJP: Przemysław Osuchowski: Notatnik oberżyświata: O hiszpańskim duchu zaklętym w amerykańskim dębie, Dziennik Polski, 2005-04-30

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

3.d smak

Definicja

smakiem lub aromatem przypominający wino

Pochodzenie

Zob. wino I

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie przyprawy, smaki

Cytaty

Prześcieradło pachniało wciąż podróżą, dymem pociągu, brezentem plecaka, winnym aromatem szarych renet, które kupili, gdy pociąg zatrzymał się na godzinę w Malborku.

źródło: NKJP: Stefan Chwin: Hanemann, 1995

Z sadu szedł szeroką smugą winny zapach rajskich jabłek i złotych renet.

źródło: NKJP: Tadeusz Nowak: A jak królem, a jak katem będziesz, 1968

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

3.e kupiec

Definicja

związany z handlem winem

Pochodzenie

Zob. wino I

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie używki

Cytaty

- Tamten dom widzisz? Znany kupiec winny w nim mieszka [...].

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Smoczy pazur, 2003

Za starych dobrych czasów musiał mieścić się tu skład winny, albowiem w murach zachowało się przytłumione wspomnienie dawnego aromatu.

źródło: NKJP: Marcin Wolski: Alterland, 2003

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

4. związany z winem - rośliną

Definicja

związany z winem - rośliną

Pochodzenie

Zob. wino I

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin drzewa i krzewy

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin rośliny uprawne

Połączenia

winny krzew; winna latorośl; winne grono

Cytaty

	Do często spotykanych symboli należały na przykład: krzew winny, ryba (obraz Chrystusa), greckie litery alfa i omega, Dobry Pasterz (trzymający jagnię w ramionach lub siedzący pośród stada). źródło: NKJP: Daniel Olszewski: Dzieje chrześcijaństwa w zarysie, 1996
	Usychają oliwne i daktylowe gaje, puste są drzewa, które rodziły ożywcze pomarańcze i cytryny, konają szczepy winne, nawet wiecznie zielone i w owoce obfitujące figowce sczerniały i straszą bezpłodną żałobą. źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Teraz na ciebie zagłada, 1976
	Wąskimi uliczkami przepychały się wesołe korowody wieśniaków ubranych w liście winne i pęki kłosów. źródło: NKJP: Jan Dobraczyński: Święty miecz, 1949
	Pierwszy toast spełniły z milutkich, polewanych garnuszków z gliny, prymitywnie, ale też sympatycznie ozdobionych ręcznie malowanym motywem winnego grona. źródło: NKJP: Mirosław M. Bujko: Złoty pociąg, 2006

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

5. związany z winem - owocem

Definicja

związany z winem - owocem

Pochodzenie

Zob. wino I

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin owoce i warzywa

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy

Cytaty

Włosy miała ułożone w sterczącą wysoką wieżę i przetkane sznurami pereł, czoło i ramiona pobielone, usta i policzki wyróżowione sokiem winnym.

źródło: NKJP: Jan Dobraczyński: Święty miecz, 1949

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

6. związany z winem - kolorem w kartach

Definicja

związany z winem - kolorem w kartach

Pochodzenie

Zob. wino I

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny gry i zabawy

Relacje znaczeniowe

synonimy:

pik II, pikowy, wino II

Cytaty

Gdy gospodarz programu skończył omawiać stopy bezrobocia w krajach Unii Europejskiej, w rękach pewnej grupy słuchaczy pojawiły się dama pik i król karo na przemian z asem winnym i szczęśliwą siódemką.

źródło: NKJP: (ELE): Bliskie spotkania z rynkiem pracy, Gazeta Krakowska, 2005-11-30

[...] zaglądałem do kuchni, gdzie w krzyżoka rżnięto, i między meldunki dzwonkowe a winne się wtrącając, pytałem: „Tata, a która już gaździna?” [...].

źródło: NKJP: Wojciech Kuczok: Opowieści przebrane, 2005

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	winny	winny	winny	winne	winna
D.	winnego	winnego	winnego	winnego	winnej
C.	winnemu	winnemu	winnemu	winnemu	winnej
B.	winnego	winnego	winny	winne	winną
N.	winnym	winnym	winnym	winnym	winną
Ms.	winnym	winnym	winnym	winnym	winnej
W.	winny	winny	winny	winne	winna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	winni	winni	winne	winne
D.	winnych	winnych	winnych	winnych
C.	winnym	winnym	winnym	winnym
B.	winnych	winnych	winnych	winne
N.	winnymi	winnymi	winnymi	winnymi
Ms.	winnych	winnych	winnych	winnych
W.	winni	winni	winne	winne

Frazeologizmy

Bogu ducha winny
Bogu ducha winien
ktoś sam jest sobie winien

Data ostatniej modyfikacji: 22.06.2023