UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

ogon

Chronologizacja

SStp, SPXVI, SKN, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

zach. psł. *ogonъ

Forma prasłowiańska jest rzeczownikiem odczasownikowym od przedrostkowego *o(b)goniti sę 'opędzić się (np. od owadów)', pochodnego od psł. *goniti 'poganiać, popędzać zwierzę lub stado, pędzić przed sobą; biec za kimś, za czymś, by go złapać; ścigać'; pierwotne znaczenie formy to zapewne 'oganianie się, opędzanie się (od much, gzów)', stąd 'to, czym się zwierzę ogania, opędza' (Bor); zob. gonić

1. psa

Definicja

wydłużona część ciała wyrastająca z dolnego odcinka kręgosłupa niektórych zwierząt

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

Relacje znaczeniowe

synonimy:  chwost

Połączenia

  • biały, czarny; cętkowany; długi, gruby, krótki, wielki; puszysty; podwinięty, sterczący, zadarty; obcięty; koci, lisi, psi, rybi ogon
  • ogon zwierzęcia; jaszczurki, konia, kota, krowy, lisa, myszy, psa, szczura, węża, wiewiórki
  • ogon i boki, ogon i głowa, ogon i grzbiet, ogon i grzywa, ogon i łapy, ogon i łeb, ogon i nogi, ogon i pysk, ogon i sierść, ogon i szyja, ogon i uszy, ogon i włosy, ogon i zęby
  • koniec, koniuszek, nasada; długość ogona
  • ogon unosi się, wystaje
  • podnieść/podnosić; podkulić/podkulać ogon
  • machać, machnąć, merdać, zamerdać; wymachiwać; kręcić; bić, uderzyć/uderzać, walić; poruszać ogonem
  • złapać za ogon

Cytaty

Teraz trzeba sprawdzić CPN. Tam mały czarny kundelek merda ogonem. Zna policjantów.

źródło: NKJP: Anna Skibniewska: Szukać zadymiarza, Wieści Podwarszawskie, nr 31, 2002-08-04

Ojczyzną tych zwierząt są Szetlandy - skaliste wyspy położone na zachód od Norwegii. Koniki mają zwykle bujne grzywy, ogony i szczotki pęcinowe.

źródło: NKJP: (PS): Szetlandy: sympatyczne i przyjazne, Dziennik Polski, 2005-07-16

W dawnej Polsce z pełną powagą twierdzono, że ogon bobra, zwierzęcia na poły wodnego, płaski, łopatowaty i pozbawiony sierści, śmiało można zaliczyć do ryb, nie do mięs.

źródło: NKJP: Gdy nadchodził post, Dziennik Polski, 2003-02-28

Najbardziej kolorowy jest sam ogon węża, na którym występują wyraźne, duże plamy pomarańczowoczerwone. Poszczególne boa dusiciele różnią się natężeniem kolorów, ale i kompozycją barw.

źródło: NKJP: Hanna Jurczak-Gucwińska: Zwierzęta w moim domu, 1997

Suche jaszczurki zadarłszy ogony przebiegały szarozieloną smugą po kamieniach.

źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1994

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ogon
ogony
D. ogona
ogonów
C. ogonowi
ogonom
B. ogon
ogony
N. ogonem
ogonami
Ms. ogonie
ogonach
W. ogonie
ogony

Składnia

bez ograniczeń + ogon +
CZEGO

2. ptaka

Definicja

pęk piór wyrastający z tyłu ciała ptaka

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt ptaki

Połączenia

  • pawi ogon
  • ogon pawia
  • ogon i skrzydła
  • pióra z ogona

Cytaty

Natomiast swoją przychylność wyraża kawka w ten sposób, że schyla się przed swoim kawalerem i trzepocze drobniutko skrzydłami i ogonem.

źródło: NKJP: Piotr Siemion: Finimondo, 2004

Jastrząb czuł coraz silniejszą turbulencję, furkot powietrznej zdobyczy. Następny wiraż, gołębica gdzie? Dalej od ściany, za to bliżej szponów. Ostatnie sekundy, ostatnie ciosy skrzydeł, wiraż. Wyraźne białe lotki, rozczapierzony ogon.

źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Serpente w raju, 2001

Umięśnienie mężczyzn odgrywa taką rolę, jak upierzenie w ogonie pawia.

źródło: NKJP: Lek na łuszczycę? Ważne muskuły Badania słuchu, Polska Głos Wielkopolski, 2007-07-17

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ogon
ogony
D. ogona
ogonów
C. ogonowi
ogonom
B. ogon
ogony
N. ogonem
ogonami
Ms. ogonie
ogonach
W. ogonie
ogony

Składnia

bez ograniczeń + ogon +
CZEGO

3. sukni

Definicja

końcowa, wydłużona część przedmiotu, zajmująca dużą powierzchnię

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kształty i figury

Połączenia

  • ogon komety; sukni

Cytaty

Pył z ogona komety rozproszył się w atmosferze, wywołując m.in. w Europie iluminacje świetlne na nocnym niebie.

źródło: NKJP: Andrzej Hołdys: Syberiada kosmiczna 1908, Polityka, nr 2660, 2008-06-28

Wybierz dla siebie ekstrawagancką suknię z ogonem, w której pojawisz się na ważnym balu.

źródło: Internet

Celownik w każdym razie ocalał. Pierwszą rzeczą, jaką mi ukazał, był płomienny ogon pocisku kalibru 73.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Dobry powód, by zabijać, 2005

Czasem napatoczył się jakiś obcy albo odważny i ją prosił, ale wystarczały dwa, trzy kółka i już miał dosyć. Zostawał poczerwieniały na gębie, zgrzany, ogłupiały, w przydeptanych portkach, z ogonem wywleczonej koszuli.

źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Opowieści galicyjskie, 1995

Na większości starych rycin, nad stajenką, będącą miejscem narodzin Jezusa, widnieje gwiazda z długim ogonem.

źródło: NKJP: Adam Synowiec: Tropem gwiazdy wigilijnej, Trybuna Śląska, 2000-12-23

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ogon
ogony
D. ogona
ogonów
C. ogonowi
ogonom
B. ogon
ogony
N. ogonem
ogonami
Ms. ogonie
ogonach
W. ogonie
ogony

Składnia

bez ograniczeń + ogon +
CZEGO

4. samolotu

Definicja

tylna, wydłużona część pojazdu latającego

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Transport transport powietrzny

Cytaty

W ogonie samolotu znajdują się zwykle stery wysokości i ster kierunku.

źródło: NKJP: (mit): Awaria goni awarię, Dziennik Zachodni, 2006-11-09

6 maja 1937 około 70 metrów ponad lądowiskiem na ogonie sterowca pojawił się ogień.

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ogon
ogony
D. ogona
ogonów
C. ogonowi
ogonom
B. ogon
ogony
N. ogonem
ogonami
Ms. ogonie
ogonach
W. ogonie
ogony

Składnia

bez ograniczeń + ogon +
CZEGO

5. przed sklepem

Definicja

pot. 
rząd utworzony z czekających ludzi

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Biznes handel i usługi

Relacje znaczeniowe

synonimy:  kolejka

Połączenia

  • długi ogon
  • ogon ciągnie się

Cytaty

Aby poprawić zły nastrój idę do księgarni „Centralna” przy Świdnickiej gdzie mam swoją półkę. To szczęśliwe dla mnie miejsce. To w niej podpisywałem premierowo trzy swoje ostatnie książki. To tutaj zakręcał się długi ogon czytelników.

źródło: NKJP: Zdzisław Smektała: Jazz dla mas, Gazeta Wrocławska, 2002-01-29

Liczba nowo otwieranych kont na Mickiewicza rośnie lawinowo, a że starzy i nowi klienci stoją w ogonach - to już nieważne.

źródło: NKJP: Tłok przez cały rok, Gazeta Wyborcza , 1996-01-04

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ogon
ogony
D. ogona
ogonów
C. ogonowi
ogonom
B. ogon
ogony
N. ogonem
ogonami
Ms. ogonie
ogonach
W. ogonie
ogony

6. policyjny

Definicja

pot. 
osoba śledząca kogoś

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa policja i inne służby mundurowe

Połączenia

  • zgubić ogon

Cytaty

Rower przydał mi się w stanie wojennym i w późniejszej działalności w opozycji. Jadąc na nim stosunkowo łatwo można było zgubić ubecki ogon, wjeżdżając w jednokierunkową ulicę, przechodnią bramę czy w park.

źródło: NKJP: Galicyjskie pierogi, Poliyka, nr 2359, 2002-07-20

W te rzadkie dni, kiedy decydował się na opuszczenie swojego mieszkania, prawie zawsze miał za sobą ogon. Szpicle nawet nie próbowali kryć swej obecności tak, jakby chcieli mu powiedzieć - pamiętaj, czuwamy.

źródło: NKJP: K. Frelichowski: Czas próby, cz. II, 2008-12

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ogon
ogony
D. ogona
ogonów
C. ogonowi
ogonom
B. ogon
ogony
N. ogonem
ogonami
Ms. ogonie
ogonach
W. ogonie
ogony

7. w teatrze

Definicja

teatr.  pot. 
niewielka rola o charakterze epizodycznym

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka teatr

Cytaty

Z twarzą Gary’ego Coopera do końca życia grał ogony i ponad halabardę w teatrze nie wyskoczył...

źródło: NKJP: Jarosław Abramow-Newerly: Młyn w piekarni, 2002

O'Tool jednak robi wrażenie aktora traktowanego zbyt po macoszemu - może wina teatralnego ogona?

źródło: NKJP: „Quentin”; „Moon”; „Damian”; „Bartek Duda”; „aniak”; „rudziaFFka”; powietrze; „Wilhelm Canaris”: Plotka, Usenet -- pl.rec.film, 2002-06-12

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ogon
ogony
D. ogona
ogonów
C. ogonowi
ogonom
B. ogon
ogony
N. ogonem
ogonami
Ms. ogonie
ogonach
W. ogonie
ogony

8. w klasyfikacji

Definicja

pot. 
ostatnie pozycje w jakimś zestawieniu

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie ogólne określenia ilości

Połączenia

  • europejski ogon
  • ogon Europy, tabeli
  • być w ogonie

Cytaty

Piłkarze z Bielska i Żywca zajmują miejsca w ogonie tabeli, dlatego kibice w Żywcu liczą na kolejne punkty.

źródło: NKJP: Tomasz Wolff: Piłkarski półmetek, Dziennik Zachodni, 2002-09-27

Nie ma bowiem bardziej kłamliwego stereotypu niż ten, że my Polacy jesteśmy ludźmi towarzyskimi. Badania pokazują, że plasujemy się w ogonie Europy, a pytani, jak często spotykamy się z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi, nie mamy żadnych szans, by równać się z Duńczykami, Norwegami czy Irlandczykami.

źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: Polska płotem przedzielona, Polityka, nr 2514, 2005-07-30

Czy nie było lepszej oferty dla Radosława Kałużnego? Energie Cottbus to przecież ogon Bundesligi.

źródło: NKJP: Jesień bez transferów , Dziennik Polski, 2001-07-19

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ogon
ogony
D. ogona
ogonów
C. ogonowi
ogonom
B. ogon
ogony
N. ogonem
ogonami
Ms. ogonie
ogonach
W. ogonie
ogony

Składnia

bez ograniczeń + ogon +
CZEGO

9. zadłużenia

Definicja

ogół czynników, które uniemożliwiają określonego rodzaju rozwój

Kwalifikacja tematyczna

ATEMATYCZNY

Połączenia

  • ciągnąć, odciąć ogon

Cytaty

Ciągniemy bowiem wszyscy za sobą ogon historycznych zaszłości, mitów i stereotypów, m.in. o polskiej gospodarce, lenistwie, krętactwie, pijaństwie itd.

źródło: NKJP: Na dobre i na złe, Dziennik Polski, 2002-12-19

Powiedziała na tyle dużo, żeby pozbyć się ogona przeszłości. Równocześnie na tyle mało, żeby nie wpakować się w nowe kłopoty i środowiskowe plotki.

źródło: NKJP: Monika Rakusa: Żona Adama, 2010

Taką propozycję niosła oferta Gdańskiej Stoczni Remontowej, która ma jeszcze ten atut, że ma zyski nie ciągnąc za sobą ogona zobowiązań.

źródło: NKJP: (J.K.): Remontówka byłaby lepsza, Dziennik Bałtycki, 1998-07-16

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. ogon
ogony
D. ogona
ogonów
C. ogonowi
ogonom
B. ogon
ogony
N. ogonem
ogonami
Ms. ogonie
ogonach
W. ogonie
ogony

Składnia

bez ograniczeń + ogon +
CZEGO

Frazeologizmy

diabeł nakrył ogonem
diabeł ogonem przykrył
diabeł ogonem miesza
diabeł ogonem namieszał
jak rzep psiego ogona
jak rzep do psiego ogona
jak z koziej dupy trąba
jak z koziego ogona waltornia
jaskółczy ogon
rybi ogon
koński ogon
ktoś łapie ileś srok za ogon
ktoś ciągnie ileś srok za ogon
ktoś trzyma ileś srok za ogon
ktoś chwyta ileś srok za ogon
ktoś nie wypadł sroce spod ogona
ktoś nie wyskoczył sroce spod ogona
ktoś nie wypadł sroce spod ogona
ktoś nie wyskoczył sroce spod ogona
ktoś odwraca kota ogonem
ktoś wykręca kota ogonem
ktoś wywraca kota ogonem
ktoś odwrócił kota ogonem
ktoś wykręcił kota ogonem
ktoś wywrócił kota ogonem
ktoś podkula ogon
ktoś podkula ogon pod siebie
ktoś bierze ogon pod siebie
ktoś chowa ogon pod siebie
ktoś zawija ogon pod siebie
ktoś kuli ogon pod siebie
ktoś kuli ogon
ktoś podwija ogon
ktoś podkulił ogon
ktoś skulił ogon pod siebie
ktoś skulił ogon
ktoś wziął ogon pod siebie
ktoś schował ogon pod siebie
ktoś podkulił ogon pod siebie
ktoś zawinął ogon pod siebie
ktoś roztacza pawi ogon
ktoś roztoczył pawi ogon
ktoś siedzi na ogonie komuś
ktoś wlecze się w ogonie
ktoś podkulił ogon
ktoś skulił ogon pod siebie
ktoś skulił ogon
ktoś wziął ogon pod siebie
ktoś schował ogon pod siebie
ktoś podkulił ogon pod siebie
ktoś zawinął ogon pod siebie
ktoś złapał ileś srok za ogon
ktoś chwycił ileś srok za ogon
ktoś złapał Pana Boga za nogi
ktoś złapał szczęście za ogon
ktoś złapał Pana Boga za nogi
ktoś złapał szczęście za ogon
ktoś/coś zjada własny ogon
ktoś/coś zjada swój ogon
ktoś/coś zjadł/zjadło własny ogon
ktoś/coś zjadł/zjadło swój ogon
świński ryj
świński ogon
z podkulonym ogonem
z podkulonymi ogonami

Przysłowia

Ubrał się diabeł w ornat i ogonem na mszę dzwoni
Data ostatniej modyfikacji: 06.02.2014
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj