UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

za

Chronologizacja

XIV w., Bor

Pochodzenie

psł. *za 'z tyłu, za'

1. za biurkiem, za lasem

Definicja

w takim miejscu, że jeśli ktoś będzie szedł z miejsca, o którym wiemy, w to miejsce, i nie będzie zmieniał kierunku, to nie jest tak, że dojdzie do tego miejsca i nie przejdzie przez miejsce, w którym jest ktoś/coś

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

konwersy:

przed

Cytaty

	Na wędrówkę po wznoszących się za klasztorem wzgórzach najlepiej wybrać się późnym popołudniem, gdy zniżające się słońce nie praży już tak dotkliwie, nasyca za to krajobraz ciepłymi kolorami. źródło: NKJP: Jerzy Ciechanowicz: Góry śpiewają psalmy, Gazeta Wyborcza, 1998-01-30
	Fabryczka pani Danuty mieści się zaraz za domem. źródło: NKJP: Między młotem a sierpem, Dziennik Polski, 2001-04-27
	Ukryci za drzewem skrzesaliśmy ognia, po czym mentor w milczeniu zamocował płonący kaganek nad moim czołem. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Uczeń czarnoksiężnika, 2003
	Tak, od godziny i dwudziestu pięciu minut, jeśli się nie mylę, chodzi pan za mną krok w krok. źródło: NKJP: Jerzy Krzysztoń: Obłęd, 1980
	Szpicli tu nie brak, za mną listy gończe wysłano. źródło: NKJP: Igor Newerly: Pamiątka z Celulozy, 1952

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KIM / CZYM w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego tylko w pozycji dookreślającej lokalizację Rz. wypełniającego miejsce gdzie tego Cz.
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

2. domek za miastem

Definicja

w takim miejscu, że ktoś/coś, o kim/czym mowa, nie jest otoczony/otoczone przez coś

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

	(quasi)synonimy:	poza II
	(quasi)antonimy:	na, w

Cytaty

	Młody Johann Gottlieb Korn [...] skupował za bezcen pieniądze Dyrektoriatu, które za granicami Francji były bez wartości, ale w Paryżu można było za nie załadować furgony. źródło: NKJP: Małgorzata Szejnert: Czarny ogród, 2007
	Najpierw dobiegł do straconej wydawałoby się piłki, daleko za polem gry, by w chwilę później w klasycznym padzie, zgarnąć piłkę znad samego parkietu. źródło: NKJP: II liga siatkarzy, Dziennik Polski, 2003-03-03
	Były jeszcze dziwne, zasłyszane za miastem rozmowy trzech starszych mężczyzn. źródło: NKJP: Piotr Zaremba: Plama na suficie, 2004
	Chodzi mi bowiem o miejscowość Kolonowskie. Położona bowiem tuż za obszarem dawnego województwa posiada ciekawą historię i niezwykły węzeł kolejowy... o którym za tydzień. źródło: NKJP: Andrzej Siwiński: Burzliwe dzieje Gorzowa Śląskiego, Gazeta Częstochowska, 2008-03-25

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KIM / CZYM w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego tylko w pozycji dookreślającej lokalizację Rz. wypełniającego miejsce gdzie tego Cz.
ograniczenia zakresu użycia: nie: z F.Rz. oznaczającą obszary nieposiadające wyznaczonych oficjalnie bądź administracyjnie granic
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

3. za biurko, za las

Definicja

w takie miejsce, że jeśli ktoś będzie szedł z miejsca, o którym wiemy, w to miejsce, i nie będzie zmieniał kierunku, to nie jest tak, że dojdzie do tego miejsca i nie przejdzie przez miejsce, w którym jest ktoś/coś

Noty o użyciu

Forma za występuje w połączeniu z zaimkiem osobowym on w postaci zań.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

antonimy:

przed, przede

Cytaty

	Chłop łypnął na nią ponuro, poszedł za stodołę [...]. źródło: NKJP: Iza Bednarz: Żywią i bronią, Gazeta Wyborcza, 1998-05-22
	Wypadła za drzwi, przebiegła przez następne pomieszczenie i jeszcze następne; w końcu znalazła się we wznoszącym się łagodnie korytarzu prowadzącym do wyjścia z podziemnego grobowca. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999
	Samolot opadał za las, koziołkując niezgrabnie. źródło: NKJP: Jan Józef Szczepański: Polska jesień, 1955
	Taki sam plik był wetknięty za obraz z widokiem morza, który jej z Anną przywieźliśmy na urodziny w prezencie, jako że pragnęła mieć choćby nieduży widoczek z morzem, bo tak bardzo lubi morze [...]. źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Widnokrąg, 1996
	Oblizał palce, rzuciwszy kość za siebie, gdzie dopadł jej niewrażliwy na Publiczne Relacje czarny kundel Rudego. źródło: NKJP: Małgorzata Kuźmińska, Michał Kuźmiński: Sekret Kroke, 2009

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CO w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

4. wyjechać za miasto

Definicja

w takie miejsce, że ktoś/coś, o czym mowa, nie jest otoczony/otoczone przez coś

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

	(quasi)synonimy:	poza II
	(quasi)antonimy:	do II, na, w

Cytaty

	Przez wiele lat nie wypuszczano go za granice ZSRR. źródło: NKJP: Anna Żebrowska: Bez Richtera, Gazeta Wyborcza, 1997-08-02
	Za moment Boruc musiał wybiec za pole karne, by wybić piłkę spod nóg szarżującego Moskały. źródło: NKJP: I liga piłkarska, Dziennik Polski, 2005-04-11
	Mogliśmy się tylko domyślać, że wyjechaliśmy za miasto i zapuszczamy się w rejony pozbawione ludzkiej aktywności, o której świadczą (jakże wymownie) sygnały karetek pogotowia, klaksony, alarmy i policyjne syreny. źródło: NKJP: Katarzyna Pisarzewska: Koncert łgarzy, 2009
	Strażnicy wyprowadzili amatorów chmielowego trunku za teren szkoły i ukarali ich mandatami. źródło: NKJP: Popijali na boisku, Nakielski Czas, 2002-02-06

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CO w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego
ograniczenia zakresu użycia: nie: z F.Rz. oznaczającą obszary nieposiadające wyznaczonych oficjalnie bądź administracyjnie granic
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

5. chwycić za coś

Definicja

tak, że ktoś, o kim mowa, robi z czymś coś takiego, że to coś znajduje się w jego ręce

Noty o użyciu

Forma za występuje w połączeniu z zaimkiem osobowym on w postaci zań.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik czynność - obiekt czynności

Cytaty

	Chwytam za rączkę patelni, odsuwam ją najpierw lekko w kierunku od siebie, po czym gwałtownie szarpię ku sobie. źródło: NKJP: Kurt Scheller: Omlet, czyli znowu jajka, Gazeta Wyborcza, 1998-04-24
	Nerwy Zbigniewa były napięte do granic; gdyby nagle z zaspy wyłoniła się gnijąca ręka i złapała go za nogawkę, wcale by się nie zdziwił. źródło: NKJP: Mariusz Kaszyński: Skarb w glinianym naczyniu, 2008
	Wziął po prostu tego młodego Sławuckiego za ucho, dokładnie tak, niech pani pojmie sens tej sceny, i poprowadził na stryszek. źródło: NKJP: Piotr Zaremba: Plama na suficie, 2004
	Ciągnie przyjaciela za rękę, ludzie otaczają ich, Pestka i Ula zostają na boku. źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1961
	Lubię, gdy trochę zły podchodzi do mnie, obejmuje z tyłu za szyję, przyklęka za sofą i pyta, czy wytrzymam jeszcze jego brzdąkanie. źródło: NKJP: Hanna Kowalewska: Tego lata, w Zawrociu, 1998

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CO w Zd. z Cz. _agentywnymi nazywającymi czynności, które implikują trzymanie czegoś
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

6. w zamian za

Definicja

tak, że ktoś, o kim mowa, robi to, o czym mowa, dla kogoś innego, a ktoś inny robi coś dla niego

Kategoria znaczeniowa

wykładnik wzajemności działań

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

w zamian za

Cytaty

	Emeryt wstawia w stelaż rower i za dwadzieścia ciao, mniej więcej nasze pięćdziesiąt groszy, pilnuje go przez dwie godziny. źródło: NKJP: Włodzimierz Kalicki: Chiny 3, Gazeta Wyborcza, 1998-04-03
	Pryncypium darmowego trudu pozostało bez zmian: żołnierze tyrali za miskę, czasem za pół litra. źródło: NKJP: Mariusz Wilk: Wilczy notes, 2007
	Mimo że za użyczenie koni stawiał gospodarzom wódkę, a w szopie przed zdjęciami piło się tęgo, bo na trzeźwo aktorzy bali się dosiadać wierzchowców, on musiał być trzeźwy. źródło: NKJP: 15.10 do Bojszów, Dziennik Polski, 2000-10-28
	Przecież wielu z naszych kolegów pracuje w zakładach teoretycznych, pracuje naukowo, niektórzy na przykład są dealerami firm farmaceutycznych za samochód i lepsze pieniądze. źródło: NKJP: Sprawozdanie z posiedzenia Senatu RP
	[...] zostali podstępnie porwani z Kanady i z pogwałceniem wszelkich zasad prawa międzynarodowego dostarczeni za tysiąc dolarów Amerykanom. źródło: NKJP: Zbigniew Teplicki: Wielcy Indianie Ameryki Północnej, 1994

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CO w pozycji lewostronnej: Cz. _agentywny lub Rz. oznaczający robienie czegoś w pozycji prawostronnej: Rz. oznaczający robienie czegoś lub Rz. _konkr. oznaczający przedmiot otrzymywany w zamian za robienie czegoś
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

7. pobić za zdradę

Definicja

ktoś, o kim mowa, zachował się wobec kogoś innego, o kim mowa, w wiadomy sposób, dlatego że ktoś inny zrobił coś

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji przyczynowej

Cytaty

	O mało go nie pobili za znęcanie się nad dziećmi. źródło: NKJP: Inga Janikowska: Nauczyciel dręczy uczniów, a zwolnić się go nie da, Gazeta Wyborcza, 1993-12-23
	Stroop go nie lubił za utrudnianie podróży na Wysoki Kaukaz i za „lekceważenie” Stroopowskiej misji. źródło: NKJP: Kazimierz Moczarski: Rozmowy z katem, 1977
	I kiedy mnie prześladowano za niechodzenie do kościoła, cierpiałam podwójnie, bo przecież nie z własnej winy nie chodziłam! źródło: NKJP: Anna Bojarska, Maria Bojarska: Siostry B., 1996
	Można go krytykować za to, że pije, i znosi to bardzo dobrze. źródło: NKJP: Adam Michnik, Józef Tischner, Jacek Żakowski: Między Panem a Plebanem, 1995
	Ostrzeszowskim Zakładom Chemii Gospodarczej Pollena tytuł wręczono za serię kosmetyków i środków piorących dla dzieci „Dzidziuś”, a Fabryce Mebli „Unimebel” za skuteczną realizację strategii rozwoju przedsiębiorstwa. źródło: NKJP: Ostrzeszów - HIT-owi powiat, Czas Ostrzeszowski, 2005

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CO w pozycji prawostronnej: Rz. _abstr. oznaczający czynność lub charakteryzujący działanie, albo Rz. _konkr., który jest obiektem działania, o którym wie nadawca
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

8. za przepustką, za namową

Definicja

tak, że jeśli stało się/dzieje się coś, o czym mowa, to nie jest tak, że wcześniej nie stało się w związku z tym coś innego, bez czego mogłoby być tak, że coś by się nie stało/nie działo

Kategoria znaczeniowa

wykładnik współzależności zdarzeń

Relacje znaczeniowe

(quasi)antonimy:

bez II

Cytaty

	Skoszarowano ich, ale mogli za przepustką wychodzić na miasto i jeden z nich właśnie udzielał dziatwie polskiej „mowy ojczystej”, na co wprawdzie władze zezwolenia nie dały, ale i nie zakazały. źródło: NKJP: Igor Newerly: Pamiątka z Celulozy, 1973
	Jesienią 1944 r. Churchill za zgodą Stalina sprowadził Mikołajczyka do Moskwy. źródło: NKJP: Jan Ciechanowski: Na pożarcie, Gazeta Wyborcza, 1995-05-18
	A potem [...] mój wnuczek się żenił, i żeby jemu dołożyć do mieszkania, ja się zamieniłem za dopłatą z tymi zza ściany... źródło: NKJP: Marek Kochan: Ballada o dobrym dresiarzu, 2005
	Wania za namową swego ojca postanowił przenieść się do naszej szkoły. źródło: NKJP: Jan Brzechwa: Gdy owoc dojrzewa, 1958
	Pragnął za radą Turynga postawić tutaj młyn, a Jaworowiców przenieść w inne miejsce. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Uczeń czarnoksiężnika, 2003

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KIM / CZYM w pozycji prawostronnej: Rz. _abstr. oznaczający czynność umożliwiającą to, o czym mowa, lub Rz. _konkr., który jest efektem czynności umożliwiającej to, o czym mowa
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

9. za którymś podejściem

Definicja

zanim stało się to, o czym mowa, wystąpiło określoną liczbę razy coś, co do tego prowadzi

Kategoria znaczeniowa

wykładnik współzależności zdarzeń

Cytaty

	W następny poniedziałek za jednym uderzeniem wzbogacił się o 5,5 mln dolarów. źródło: NKJP: Zdzisław Ambroziak: Golf, Gazeta Wyborcza, 1996-01-11
	Już za pierwszym spotkaniem mogłem się zorientować, że Kolenda nie jest emigrantem z wyboru politycznego [...]. źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Miazga, 1979
	Dopiero za czwartym razem udaje się znaleźć miejsce, gdzie (teoretycznie) mógłby się znajdować poszukiwany wyraz. źródło: NKJP: Marcin Karbowski: Podstawy kryptografii, 2005
	Obiecuję sobie: za którymś z pomniejszych obrotów, albo też za kolejnym obrotem wielkiego koła, osiągnę prawdziwą mądrość. źródło: NKJP: Izabela Filipiak: Magiczne oko. Opowiadania zebrane, 2006
	Jeśli za każdą zmianą ekipy dochodzi do czystki, nawet nie politycznej, ale po prostu koteryjnej, to nawoływanie do lojalności, która nie poddaje się naciskom, bywa nawoływaniem do bohaterstwa. źródło: NKJP: Opinie, Polityka, 2002-01-12

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KIM / CZYM w pozycji prawostronnej: F.Rz. _lp. z Licz. _porz. i Rz. _abstr. nazywającym zdarzenie lub Rz. raz
ograniczenia zakresu użycia: nie: w pozycji prawostronnej: F.Rz. _lm., Rz. _konkr.
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

10. robić coś za kogoś

Definicja

ktoś, o kim mowa, robi coś, o czym mówiący wie, że powinien to robić ktoś inny

Noty o użyciu

Forma za występuje w połączeniu z zaimkiem osobowym on w postaci zań.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji interpersonalnej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

zamiast

Cytaty

	W gabinecie na Rakowieckiej złożyła mu propozycję: gotowa jest odsiedzieć wyrok za kolegę dysydenta. źródło: NKJP: Ryszard Marek Groński: Gorączka życia, Polityka, 2003-05-31
	Dobrzy rodzice bowiem robią za dzieci rysunki albo prace techniczne. źródło: NKJP: Monika Krężel: Rodzice odrabiają lekcje, Trybuna Śląska, 2003-02-27
	Nareszcie zapytałeś o to [...] zamiast decydować za mnie i przemawiać za mnie i w moim imieniu. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Miecz przeznaczenia, 1992
	Broker ubezpieczeniowy z założenia czyta ogólne warunki ubezpieczenia za lekarza. źródło: NKJP: Katarzyna Ziemkiewicz: OWU nierówne OWU, Gazeta Ubezpieczeniowa, 2001-03-07

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO w pozycji prawostronnej: Rz. oznaczający osobę w Zd. z podmiotem osobowym, z Cz. _agentywnym
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

11. jeść za trzech

Definicja

tak, że zwykle jedna osoba nie robi tego, co robi ktoś, o kim mowa w zdaniu; do robienia tego, co robi ktoś, potrzeba wskazanej liczby osób

Noty o użyciu

W pozycji prawostronnej we frazie rzeczownikowo-liczebnikowej bardzo często pomijany jest rzeczownik.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik intensywności działań

Cytaty

	Robiłem za dziesięciu w czasach „Miesięcznika”. źródło: NKJP: Aleksander Wat: Mój wiek. Pamiętnik mówiony, 1990
	Jednak odrobina luzu wprowadzona zgodnie z technikami podpatrzonymi u mistrzów może dać ci oddech po tym, jak przez tydzień pracowałaś za trzech, po czym dostałaś burę od szefa za rzekome leniuchowanie. źródło: NKJP: Anna Sawicka: Praca, Cosmopolitan, 2000
	Opel różne rzeczy robił, przedsiębiorczy był za cały blok, kredyt wziął, nie spłacił, pożyczki zaciągnął, nie oddał, palce mu odcięli, a on sklep nocny na przekór założył, taki był Opel. źródło: NKJP: Sławomir Shuty: Zwał, 2004
	Wszystkie trzy piwnice zajęła biedota, same rodziny, raz płacą, raz nie, ale hałasują za cały dom. źródło: NKJP: Igor Newerly: Pamiątka z Celulozy, 1973
	Facet za rok skończy 60 lat, ale wydaje mu się, że ma libido za trzech dwudziestolatków. źródło: NKJP: Piotr Dobry: Halo, chciałbym nawiązać dialog. Kung Fu Szał, Esensja, 2005

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CO w pozycji prawostronnej: F.Rz. z Licz. _głównym i Rz. oznaczającym osobę lub grupę osób lub F.Rz. z Przym. cały i Rz. oznaczającym grupę osób w Zd. z podmiotem osobowym
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

12. za dzień, za dwa, za noc, za trzy

Definicja

w takim czasie, że od momentu mówienia lub od momentu, o którym mowa, do momentu, w którym stanie się to, o czym mowa, upłynie określona ilość czasu

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji w czasie

Relacje znaczeniowe

antonimy:

przed, temu

Cytaty

Jak wrócę za rok, to po tygodniu zwolnią mnie za brak kompetencji, a stanowisko dadzą dziewczynie, która musiała mnie w tym czasie zastępować.

źródło: NKJP: Grażyna Plebanek: Pudełko ze szpilkami, 2006

Czy zakazili się podczas akcji, będzie wiadomo za trzy miesiące.

źródło: NKJP: Katarzyna Skrzydłowska: Gołe ręce ratownika, Gazeta Wyborcza, 1996-03-05

Kaskady jasnych sylab zalewały jego umysł, lecz za chwilę dołączył się do nich inny dźwięk.

źródło: NKJP: Marek Krajewski: Koniec świata w Breslau, 2003

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CO w pozycji prawostronnej: F.Rz. z Rz. oznaczającym jednostkę miary czasu lub z Licz. _głównym i Rz. oznaczającym jednostkę miary czasu
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

13. za pięć dwunasta

Definicja

w takim czasie, że od momentu mówienia lub od momentu, o którym mowa, do wskazanej godziny pozostała wskazana liczba minut

Noty o użyciu

Służy do określania i podawania czasu.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji w czasie

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

Cytaty

Jest za dziesięć trzecia, cztery godziny jeszcze pani zostały.

źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Excentrycy, 2007

Za kwadrans trzecia obudził się i w niespełna dwadzieścia minut później, otrzymawszy od dyżurnej lekarki, doktor Konarskiej, wiadomy klucz udał się na górę, do pokoju psychologa.

źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Apelacja, 1983

No ja się zgłaszałem, dziś za pięć północ mam seans.

źródło: NKJP: Konrad Wągrowski: Weekendowa Bezsensja. Wszystko, czego nie chcielibyście wiedzieć o... Esensji, Esensja, 2009-05-11

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CO w pozycji prawostronnej: Licz. _główny lub F.Rz. z Rz. kwadrans
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

14. za króla Stasia

Definicja

w takim czasie, że trwało wówczas coś, o czym mówiący myśli jako o stanie, którego istnienie wyróżnia dany odcinek czasu spośród innych

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji w czasie

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

podczas

Cytaty

	Na drugim piętrze kamieniczki zbudowanej za rewolucji francuskiej, z widokiem na ogród, w którym pohukuje sowa. źródło: NKJP: Anna Bojarska, Maria Bojarska: Siostry B., 1996
	Dawniej, za życia mamy, także pił, ale mama mnie pilnowała, żeby się nade mną nie znęcał... źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1990
	Budynek Komendy Wojewódzkiej przeczył potocznym opiniom, że architekci za czasów późnego Gierka byli pozbawieni wyobraźni. źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: 21:37, 2010
	W „Książce domu” znalazłem karteczkę z następującym wierszykiem napisanym za młodości mych dziadków przez Edwarda Krasińskiego - syna Zygmunta. źródło: NKJP: Zdzisław Morawski, Gdzie ten dom, gdzie ten świat, 1997
	Po Kosowie przyjdzie czas na Czarnogórę, nie będzie Serbom łatwo, ale w końcu wygrają, jak za króla Mikołaja. źródło: NKJP: Paweł Smoleński: A z tyłu zawsze Serbia, Gazeta Wyborcza, 1999-04-24

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CZEGO w pozycji prawostronnej: Rz. _abstr. oznaczający stan, w którym ktoś / coś się znajdowało, albo jakieś wydarzenie, lub Rz. oznaczający osobę sprawującą władzę
ograniczenia zakresu użycia: nie: w pozycji prawostronnej: Rz. _{konkr. nieosob.}
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

15. dzień za dniem przeglądał gazetę za gazetą

Definicja

tak, że to, o czym mowa, nie dotyczy tylko jednego obiektu wskazanego w zdaniu, lecz kolejno po sobie następujących wielu takich samych obiektów

Kategoria znaczeniowa

wykładnik sekwencyjności zdarzeń

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

co I, po, w

Cytaty

	Noc za nocą, dzień za dniem, byliśmy przy sobie. źródło: NKJP: Jerzy Broszkiewicz: Doktor Twardowski, 1981
	I tak szły lata za latami. Pojawiały się chwile nadziei i zwątpienia. źródło: NKJP: Zwieńczenie dzieła, Dziennik Polski, 2002-01-18
	Przeglądałem uważnie gazetę za gazetą, a potem zdjąłem ze sterty jeszcze jedną warstwę, na oko licząc, dwadzieścia centymetrów. źródło: NKJP: Zbigniew Mentzel: Wszystkie języki świata, 2005
	Zajeżdżały samochody za samochodami, pełne kwiatów. źródło: NKJP: Miron Białoszewski: Chamowo, 2010
	Zdobywał budynek za budynkiem, zamieniając Manilę w piekło. źródło: NKJP: Karol Jałochowski: Wyspa katastrof, Polityka, 2001-06-23

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KIM / CZYM w pozycji prawostronnej: Rz. identyczny z Rz. występującym w kontekście lewostronnym w pozycji podmiotu, dopełnienia bliższego lub okolicznika czasu w Zd. z Cz. _niedok.
ograniczenia zakresu użycia: nie: w Zd. z Cz. _dok.
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

16. zapłacić za styczeń

Definicja

tak, że to, o czym mowa, i co robi się regularnie w wiadomych odcinkach czasu, dotyczy wskazanego okresu

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji w czasie

Cytaty

W Wielkopolsce stopa bezrobocia za grudzień nie jest jeszcze znana, wiadomo jednak, że w listopadzie ubiegłego roku bez pracy pozostawało 14,7 procent zdolnych do pracy.

źródło: NKJP: Leszek Waligóra: Było 1600, zostanie 200..., Gazeta Poznańska, 2002-01-22

Ministerstwo jeszcze nie oszacowało, ile osób składając PIT-y za zeszły rok odliczy od dochodu do opodatkowania darowizny dla rodziny i znajomych.

źródło: NKJP: Paweł Wrabec: Budżet '96, Gazeta Wyborcza, 1996-01-11

Poczytacie sobie prasę, przejrzycie naszą biblioteczkę społeczno-polityczną i wysmażycie krótkie opracowanie sytuacji za ubiegły miesiąc.

źródło: NKJP: Jerzy Stawiński: Piszczyk, 1997

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

za KOGO / CO w pozycji prawostronnej: Rz. oznaczający konwencjonalny odcinek czasu
ograniczenia zakresu użycia: nie: w pozycji prawostronnej: Rz. nieoznaczający konwencjonalnego odcinka czasu
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

17. za dużo, za mało

Definicja

ktoś/coś, o kim/czym mowa, ma daną cechę w stopniu na tyle dużym, że mówiący sądzi, że ktoś/coś nie powinien/powinno mieć danej cechy w takim stopniu

Kategoria znaczeniowa

wykładnik stopnia cechy

Relacje znaczeniowe

	(quasi)synonimy:	nazbyt, zanadto, zbyt II
	(quasi)antonimy:	niezbyt

Cytaty

	Nadawały się tylko te od piwa i oranżady, od wódki były za ciężkie, jak ojciec kupował piwo „Łomżyńskie” podważałem je nożykiem, ostrożnie, z każdej strony, żeby broń boże się nie wygięły. źródło: NKJP: Michał Olszewski: Chwalcie łąki umajone, 2005
	Czas od poranku do wieczora, który do tej pory był zawsze za krótki, teraz wydaje się długi jak wieczność, nie wiadomo wcale, jak go zapełnić. źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1961
	Z jednej strony może wreszcie mógłby znaleźć coś ciekawego do obejrzenia, ale z drugiej mógłby potem żałować, że poświęca za dużo czasu na gapienie się w ekran. źródło: NKJP: Adam Barczyński: Ślepy los, 1991
	- Nie, nie – zaprotestowała trochę za głośno. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Namiętnik, 1997
	Ej, Kosma, coś za bardzo deklamujesz!... źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Zorro, załóż okulary!, 2001

Odmiana

część mowy: operator metapredykatywny

podklasa: operator gradacji

Składnia

za _ Przym. _{st. równy}, Przysł. _{st. równy} - cecha stopniowalna, Licz. typu dużo, wiele, operator gradacji bardzo z imiesłowem biernym, imiesłowem czynnym lub z Cz. - cecha stopniowalna
ograniczenia zakresu użycia: nie: z imiesłowem biernym lub czynnym nie: z hiperbolą nie: z Cz.
szyk: stały: antepozycja

18. za młody, aby

Definicja

ktoś/coś, o kim/czym mowa, ma daną cechę w stopniu na tyle dużym, że mówiący sądzi, że z tego powodu nie jest tak, że zajdzie pewien stan rzeczy

Kategoria znaczeniowa

wykładnik stopnia cechy

Relacje znaczeniowe

	(quasi)synonimy:	nazbyt, zanadto, zbyt II
	(quasi)antonimy:	niezbyt

Cytaty

	Jesteś za mały, żeby wypuszczać się samemu na miasto! źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Zorro, załóż okulary!, 2001
	Trzydzieści stopni w cieniu to zdecydowanie za gorąco, żeby robić cokolwiek oprócz bycia wrażliwym i zadumanym. źródło: NKJP: Sonia Raduńska, Kartki z białego zeszytu, 2008
	Tego było stanowczo za dużo, aby przemycić w wozie z sianem. źródło: NKJP: Marcin Wroński: Officium Secretum: pies pański, 2010
	Pierwszy raz zdarzyło się to w 1939 roku, kiedy zdecydował, że noga go za bardzo boli, by mógł biegać po górach. źródło: NKJP: Na polowaniu w Nawojowej, Gazeta Krakowska, 2003-01-11
	Nie widziałem innej możliwości powstania szkody, gdyż posesja była zamknięta, a ja byłem za bardzo zdenerwowany, by się nad tym zastanowić. źródło: NKJP: Krystyna Krawczyk: Wprowadzony w błąd, Gazeta Ubezpieczeniowa, 2010-03-09

Odmiana

część mowy: operator metapredykatywny

podklasa: operator gradacji

Składnia

za_, aby/by/żeby/ażeby _ Przym. _{st. równy}, Przysł._{st. równy} - cecha stopniowalna, Licz. typu dużo, wiele, operator gradacji bardzo z imiesłowem biernym, czynnym lub z Cz. - cecha stopniowalna
ograniczenia zakresu użycia: nie: z imiesłowem biernym lub czynnym nie: z hiperbolą nie: z Cz.
szyk: stały: antepozycja

19. nie jest za mądry

Definicja

wyrażenie użyte po to, by z pewną rezerwą stwierdzić, że ktoś/coś, o kim/czym mowa, ma daną cechę w niedużym stopniu

Noty o użyciu

Czasem używane eufemistycznie lub ironicznie, wówczas cecha, do której odnosi się zaprzeczone za może nie przysługiwać czemuś wcale.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik stopnia cechy

Relacje znaczeniowe

synonimy:

nazbyt, zanadto, zbyt II, zbytnio

Cytaty

	Inna sprawa, że obecny czas nie jest za dobry na młodość. źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Traktat o łuskaniu fasoli, 2007
	Coś jeszcze? Bo nie mam za dużo czasu. źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Wilcza wyspa, 2006
	Sytuacja nie jest za wesoła... źródło: NKJP: Dariusz Rekosz: Czarny Maciek i wenecki starodruk, 2010
	Myślał, że może kierowcy nie są za kulturalni w krainie bajobongo. źródło: NKJP: Piotr Czerwiński: Przebiegum życiae, czyli Kartonowa sieć, 2009
	Z kolei Jones, doktor nauk biologicznych, nie za bardzo pali się do wędkowania. źródło: NKJP: James P. Miller: Kuchnie świata, Gazeta Wyborcza, 1994-10-10

Odmiana

część mowy: operator metapredykatywny

podklasa: operator gradacji

Składnia

za _ Sw Zd. _neg. Przym. _{st. równy}, Przysł. _{st. równy} - cecha stopniowalna, jednak nie taka, która z całą pewnością jest negatywna
szyk: stały: antepozycja

Frazeologizmy

za Boga
za Chiny Ludowe
za Chiny
za Chiny Ludowe
za Chiny
za nic

Data ostatniej modyfikacji: 17.04.2015