Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *město 'miejsce; miejsce pobytu'
Polski rozwój znaczeniowy 'miejsce' > 'miejscowość, miasto' być może pod wpływem czeskim (Bor)
1.a teren
Definicja
Noty o użyciu
Używane w nazwach instytucji związanych z administracją miasta, np. Urząd Miasta Krakowa, Rada Miasta Wrocławia, Prezydent Miasta Tarnowa.
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Przynależność i podział terytorialny typy terytoriów, podział administracyjny
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka miasto
Relacje znaczeniowe
| antonimy: | wieś | |
| hiperonimy: | miejscowość |
Połączenia
- duże, małe, niewielkie, ogromne, średnie; iluśmilionowe, iluśtysięczne; dawne, nowe, stare, starożytne, średniowieczne, zabytkowe; bliskie, dalekie, odległe, pobliskie, sąsiednie; amerykańskie, czeskie, europejskie, francuskie, litewskie, niemieckie, polskie, pruskie, rosyjskie, śląskie, włoskie, żydowskie; obce, rodzinne, zagraniczne; główne, prowincjonalne; brudne, śmierdzące, zakorkowane, zanieczyszczone; bezpieczne, bogate, drogie, gościnne, otwarte, przyjazne, spokojne, zamknięte, znane; brzydkie, fascynujące, piękne, szczególne, unikalne, wyjątkowe; akademickie, królewskie, papieskie, portowe, targowe, turystyczne, uzdrowiskowe; oblężone, okupowane, płonące, zbombardowane, zniszczone miasto
- miasto powiatowe, prezydenckie, satelickie, stołeczne, wojewódzkie; miasta bliźniacze, partnerskie, siostrzane, zaprzyjaźnione
- miasto Gdańsk, Kraków...; miasto imperium, ogród; miasto gospodarz
- miasto średniej wielkości; dwóch, trzech, wielu... kultur, hazardu, jazzu, kultury; przyszłości, snów; artystów, ateistów, bogów, duchów, emigrantów, indywidualistów, kobiet, królów, kupców, mężczyzn, studentów, uczonych; miasta aglomeracji katowickiej, śląskiej..., Europy, Galicji, Polski, powiatu, regionu, świata, województwa
- miasto bez Boga; bez barier; u podnóża gór, wzgórz; z lotu ptaka
- miasto nad Balatonem..., nad Adriatykiem, nad Bałtykiem..., nad Dunajcem, nad Narwią..., nad jeziorem, nad morzem, nad rzeką; pod Giewontem..., pod Tatrami..., pod Warszawą..., pod Wawelem; pod nazwą Nowa Huta...
- miasto na południu, na północy, na wschodzie, na zachodzie; na wzgórzach, na wzgórzu; na Helu, na Mazowszu..., na świecie, na terenie Czech, Małopolski, powiatu...; na prawach powiatu, na prawie magdeburskim, na prawie niemieckim; o liczbie mieszkańców (ludności) do (ponad, powyżej) iluś tysięcy, o powierzchni iluś kilometrów (hektarów, metrów); o charakterze przemysłowym, uzdrowiskowym..., o zabudowie drewnianej; o statusie powiatu; w Europie, w kraju, w Polsce, w województwie śląskim...
- miasto i dzielnica, miasto i gmina, miasto i okolice, miasto i miasteczko, miasto i powiat, miasto i region, miasto i wieś, miasto i województwo; gmina i miasto, powiat i miasto, wieś i miasto
- architektura, (główna) arteria, bramy, centrum, dzielnica, granice, krajobraz, mapa, mury, obrzeża, obszar, obwodnica, okolice, panorama, pejzaż, peryferie, plac, plan, położenie, przedmieścia, rogatki, teren, topografia, ulice, zabytki; budżet, dochody, finanse, herb, kasa, plan zagospodarowania, urząd, ustrój, status; architekt, burmistrz, gospodarz, prezydent, rada, radny, samorząd, sekretarz, skarbnik, władze, włodarz, wiceburmistrz, wiceprezydent, zarząd; ludność, mieszkaniec, mieszkanka, obywatel, społeczność; atmosfera, dzieje, historia, lokacja, promocja, rozwój, wizerunek miasta
- fascynacja; zarządzanie miastem
- korzyści, program (osłonowy, rozwoju...), szansa, wsparcie, zagrożenie, zasługi dla miasta; dojazd, droga (dojazdowa), podróż, powrót, przyjazd, wjazd, wyprawa, zjazd do miasta; (symboliczne) klucze do miasta; odległość, na południe, na północ, na wschód, na zachód od miasta; kandydat, ludzie, studenci, uczniowie spoza miasta; gminy, górskie łańcuchy, lasy, obwodnica, teren, wzgórza wokół miasta; droga wylotowa, wyjazd, wylot z miasta; dzieci, goście, kobiety, koledzy, ludzie, młodzież, osoby, samorządowcy, społeczność z miasta
- atak, najazd, szturm na miasto; widok na miasto; bitwa, walka o miasto; wycieczka, wyjazd poza miasto; jazda, pochód, przejazd, ruch (tranzytowy), tranzyt, trasa (przelotowa) przez miasto; spacer, wycieczka, wyjazd, wyprawa za miasto
- dysproporcje, różnice między miastem a wsią, terenami wiejskimi...; połączenia między miastami; dym, niebo, noc, powietrze, wzgórze nad miastem; kontrola, władza nad miastem; bitwa pod miastem; dom, działka pod miastem; różnice pomiędzy miastem a wsią, terenami wiejskimi...; dom, droga, jazda, praca, wakacje, weekend, wypoczynek, życie poza miastem; komunikacja z miastem; dom, działka, weekend za miastem
- centrum (punkt) informacji, wiedza o mieście; ustawa o miastach; jazda, spacer, wędrówka, wycieczka po mieście; basen, biblioteka, budynek, dom, drogi, działka, fabryka, hotel, kamienica, klub, komisariat, muzeum, nocleg, osiedle, placówka, przedsiębiorstwo, siedziba, sklep, szkoła, teatr, teren, ulice, urząd, willa w mieście; atmosfera, bezpieczeństwo, bezrobocie, czystość, handel, inwestycje, kanalizacja, korki, obyczaje, ruch, rządy, władza w mieście; ferie, lato, wakacje, wizyta, zima, życie w mieście; ludność, ludzie, młodzież, społeczeństwo w mieście
- zmęczony, znudzony, znużony miastem
- charakterystyczny, typowy, właściwy; dobry, istotny, niezbędny, ważny dla miasta; przybyły do miasta; daleki, oddalony, odległy od miasta; przybyły z miasta
- słynny na całe miasto; odpowiedzialny za miasto
- zamieszkały w mieście; drugi, jedyny, najdłuższy, najdroższy, najlepszy, najstarszy, największy, najwyższy, ostatni, pierwszy w mieście; niezbędny, popularny, potrzebny, znany w mieście
- miasto leży gdzieś; liczy iluś mieszkańców (ileś ludności), obchodzi iluślecie, powstało kiedyś; rozwija się, śmierdzi, tętni życiem, upada; legło w gruzach; miasta opustoszały, poumierały
- bronić; nie znać miasta
- błogosławić, ciążyć, grozić, zagrażać; nadać prawa miejskie, nadać przywilej, nadać status powiatu miastu
- budować, dekorować, oczyścić, odbudować, odgruzować, odnowić, patrolować, promować, sprzątać, założyć, zbudować; lasy, pola, wzgórza... otaczające; odwiedzić/odwiedzać, omijać, opuszczać, znać, zwiedzić/zwiedzać; oswobodzić, wyzwolić, ocalić; bombardować, niszczyć, otoczyć, zająć, zbombardować miasto
- być, nazwać; kierować, rządzić, zarządzać miastem
- należeć; dochodzić, dojechać/dojeżdżać, jechać, jeździć, odjeżdżać, pojechać, powrócić/powracać, pójść/iść, przybyć/przybywać, przyjechać/przyjeżdżać, przyjść, przywieźć kogoś/coś, ruszyć, ściągnąć kogoś, wejść, wjechać/wjeżdżać, wkroczyć, wrócić/wracać, zjeżdżać do miasta
- być, pochodzić; iść, przepędzić kogoś, przeprowadzić się dokądś, uciec/uciekać, wychodzić, wyjechać/wyjeżdżać, wypędzić kogoś, wyprowadzić się, wygnać kogoś, wywieźć kogoś z miasta
- włączony; brama, droga, ulica... prowadząca do miasta; położony blisko, daleko, z dala... od miasta
- iść, ruszyć, zmierzać ku miastu
- podejść pod miasto; biec, iść, jechać, maszerować przez miasto
- jechać, pojechać za miasto
- rzeka, Nysa... płynąca przez miasto
- kursować między miastami; krążyć, latać, przejść, przelecieć nad miastem
- leżeć, mieszkać, żyć poza miastem; leżeć, mieszkać, tęsknić za miastem
- dominujący, górujący, królujący nad miastem
- sąsiadujący z miastem
- biegać, chodzić, jeździć, krążyć, poruszać się, spacerować po mieście
- mieszkać, wychować się, żyć; funkcjonować, rządzić w mieście
- działający, organizowany, zlokalizowany, znany w mieście
- miasto nocą; miasto położone gdzieś
Cytaty
|
Podczas słynnej rzezi gdańskiej nie mogło zginąć 10 000 mieszczan, jak podaje autor, gdyż miasto liczyło wtedy tylko 4 000 ludności. źródło: Korpus IPI PAN: Piotr Biliński: Feliks Koneczny (1862-1949). Życie i działalność, 2001 |
|
|
Gruzini wojowali każdy na własną rękę [...]. Kitowani, w mundurze, ale z gołą głową, namawiał żołnierzy, żeby zostali bronić miasta. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Dobre miejsce do umierania, 2005 |
|
|
To nie tylko sama Brasilia, ale także jej osiem miast satelickich, cały stołeczny obszar – podkreśla człowiek burmistrza. źródło: NKJP: Olgierd Budrewicz: Piekło w kolorach, 1997 |
|
|
Proszę pana, ale pan doskonale wie o tym, że od dwudziestu kilku lat, od 1985 r., jest specjalny fundusz przeznaczony na zabytki miasta Krakowa. źródło: Korpus IPI PAN: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 16.12.2003 |
|
|
Niech żyje miasto Krosno! Boże błogosław miastu i jego mieszkańcom [...]. źródło: NKJP: Z wdzięcznością i wzruszeniem , Dziennik Polski, 2002-09-21 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | miasto |
miasta |
|
| D. | miasta |
miast |
|
| C. | miastu |
miastom |
|
| B. | miasto |
miasta |
|
| N. | miastem |
miastami |
|
| Ms. | mieście |
miastach |
|
| W. | miasto |
miasta |
Skróty
1.b centrum
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka miasto
Relacje znaczeniowe
| antonimy: | wieś |
Połączenia
- spotkanie; lunch, obiad, piwo na mieście
- jechać, pojechać, pójść/iść do miasta
- chodzić, jechać, lecieć, pojechać, pójść/iść, wybrać się/wybierać się, wyjść/wychodzić, wyskoczyć na miasto
- bawić, bawić się, być, jadać, jeść, spotkać kogoś, spotkać się/spotykać się, umówić się, załatwić/załatwiać coś, zjeść na mieście
- być, jeść, spotkać się, załatwić/załatwiać coś, zjeść w mieście
Cytaty
|
Równocześnie jednak widują się co dzień, wspólnie wychodzą na miasto - często chodzą nawet razem do kina albo do teatru, oczywiście tylko na poranki. źródło: NKJP: Jerzy Broszkiewicz: Wielka, większa i największa, 1960 |
|
|
Jadłeś w mieście! – wykrzyknęła Paulina. [...] Od lat była żoną permanentnie zdradzaną. Jej rywalki, różne restauracje i restauracyjki, nie były aż tak zachłanne jak żywe kobiety. źródło: NKJP: Irena Matuszkiewicz: Nie zabijać pająków, 2007 |
|
|
Mama wychodziła wcześnie rano do pracy i późno wracała, załatwiając na mieście różne sprawy, jak w innych rodzinach ojciec, i mało ją widywałam. źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Życie ideologiczne, osobiste, codzienne i artystyczne, 1998 |
|
|
Feralnego dnia około godz. 15.00 żona zmarłego wyszła do miasta załatwić pilne sprawy i około godz. 18.00 po powrocie zauważyła wydobywający się z budynku dym. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | miasto |
miasta |
|
| D. | miasta |
miast |
|
| C. | miastu |
miastom |
|
| B. | miasto |
miasta |
|
| N. | miastem |
miastami |
|
| Ms. | mieście |
miastach |
|
| W. | miasto |
miasta |
1.c władze
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka miasto
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa urzędy i ich funkcjonowanie
Połączenia
- miasto przeciw bezrobociu, przeciw ubóstwu
- interes, polityka, zlecenie; mienie, własność; pomoc (finansowa), wsparcie, zadłużenie miasta; w imieniu miasta
- korzyści dla miasta; dotacja od miasta
- zadłużenie, zobowiązania wobec miasta; dopłata, dotacja z miasta
- pozew przeciw miastu; pozew, proces, rozprawa, sprawa (sądowa) przeciwko miastu
- porozumienie, ugoda, umowa, współpraca między miastem a starostwem, PKP...; konflikt, porozumienie, stosunki, umowa, współpraca między miastami; kontrola nad miastem; porozumienie, umowa, współpraca pomiędzy miastem a gminą, powiatem...; konflikt, rozmowy, porozumienie, spółka, ugoda, umowa, współpraca z miastem; (partnerskie, zagraniczne...) kontakty, stosunki, relacje z miastami
- podległy; dłużny, wdzięczny, winny miastu
- istotny, opłacalny, ważny dla miasta
- miasto gwarantuje coś; dofinansowało coś, dopłaca do czegoś, finansuje coś, inwestuje w coś, kupiło coś, płaci ileś, płacić za coś, przekazało na coś ileś złotych, przeznaczyło na coś ileś złotych, sfinansowało coś, sprzedało coś
- wykupiło coś, zainwestowało w coś; ogłosiło przetarg (konkurs), podpisało umowę (porozumienie), zawarło umowę (porozumienie, ugodę); miasta uzgodniły coś, uzgodniły, że...
- obiecać coś, odsprzedać coś, oferować coś, płacić, podlegać, proponować, zaoferować coś, zapłacić, zaproponować miastu
- dostać coś, dzierżawić coś, kupować coś, oczekiwać czegoś, otrzymać coś, przejąć coś, wydzierżawić coś, wykupić coś, wynajmować coś, zażądać czegoś, żądać czegoś od miasta
- powstać dzięki miastu; stanąć, wystąpić przeciwko miastu
- administrowany, dofinansowany, fundowany, kontrolowany, (konkurs, przetarg) ogłoszony, organizowany, promowany, przejęty przez miasto
- uzgodnić coś, walczyć, współpracować, wynegocjować coś; podpisać umowę (porozumienie, ugodę), zawrzeć umowę (porozumienie, ugodę) z miastem
Cytaty
|
Róże i pieniądze były i są dewizą Adenauera, którego myśmy, ludzie Hitlera, zneutralizowali, pozwalając mu wygrać w 1938 roku proces sądowy przeciwko miastu Kolonii o prawie 300 tysięcy marek. źródło: NKJP: Kazimierz Moczarski: Rozmowy z katem, 1977 |
|
|
Pomysłodawcą i koordynatorem projektu jest radna Małgorzata Rulińska, upoważniona przez Radę do prowadzenia w imieniu miasta kontaktów ze Szkocją. źródło: NKJP: Iwona Hryniewiecka: Z wizytą w Duns, prasa |
|
|
Szkopuł w tym, że nie ma wystarczająco dużo pieniędzy i liczy na pomoc miasta. A władze Kielc nawet nie myślą pomagać... źródło: NKJP: (ElZem): Sen o nowych autobusach..., Echo Dnia, 2006-08-02 |
|
|
Obydwa miasta będą także dbały o stałe poszerzanie wiedzy swoich mieszkańców o kraju partnera, m.in. za pośrednictwem lokalnych mediów. źródło: Korpus IPI PAN: (PIM): Porozumienie na łodzi, Dziennik Polski, 2002-08-17 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | miasto |
miasta |
|
| D. | miasta |
miast |
|
| C. | miastu |
miastom |
|
| B. | miasto |
miasta |
|
| N. | miastem |
miastami |
|
| Ms. | mieście |
miastach |
|
| W. | miasto |
miasta |
1.d ludzie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka miasto
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Przynależność i podział terytorialny nazwy osób ze względu na ich pochodzenie i przynależność terytorialną
Relacje znaczeniowe
| antonimy: | wieś |
Połączenia
- całe; bogate, gościnne, otwarte, przyjazne, spokojne; uśpione, wymarłe miasto
- miasto przeciw miastu
- miasto w żałobie
- miasto i wieś; wieś i miasto
- (handlowe, intelektualne, kulturalne...) życie miasta; w imieniu miasta
- zagrożenie dla miasta
- artyleria, miasto, walka, wojna przeciw miastu
- antagonizmy, konflikt, relacje między miastem a wsią
- oddany, potrzebny miastu
- charakterystyczny, typowy, właściwy; dobry, niezbędny, szkodliwy, ważny; zasłużony dla miasta
- (całe) miasto gada, huczy (od plotek), mówi coś, mówi o czymś, szeptało, kpi z czegoś; czekało, kocha kogoś/coś, okryło się żałobą, widziało coś, wie, że..., wita kogoś; broniło się, poddało się, walczyło
- błogosławić, grozić, obwieścić, ofiarować coś, podarować coś, pomagać, służyć, zafundować coś, zagrażać miastu
- ocalić, oswobodzić, wyzwolić miasto
- gadają, gada się, gadano, mówią, mówi się, mówiono; słyszeć, usłyszeć na mieście;
- gadają, gada się, gadano, mówią, mówi się, mówiono w mieście
- zasłyszany na mieście
Cytaty
|
Przesłuchiwał ich policjant, o którym całe miasto wiedziało, że jest straszny i że osobiście zastrzelił jednego dnia dwudziestu Żydów. źródło: Korpus IPI PAN: Kinga Dunin: Czytając Polskę - literatura polska po 1989 roku wobec dylematów nowoczesności, 2004 |
|
|
W Dortmundzie zjawiło się 61 tys. kibiców! Tak, to miasto kocha futbol, ale od 2 lat niedawny zwycięzca Ligi Mistrzów gra w kratkę. źródło: Korpus IPI PAN: (JOT): Freiburg narzucił tempo, Dziennik Polski, 2000-08-14 |
|
|
Wieś podmiejska z czasem przybiera zabudowę miejską, a jej mieszkańcy przejmują typowy dla miasta model życia. źródło: Internet |
|
|
Na wrocławskim dworcu wsiadł w pociąg do Zakopanego. Zniknął - gadano w mieście - odszedł, słuch po nim zaginął. źródło: NKJP: Arka Jana, Dziennik Polski, 2001-08-25 |
|
|
Przecież pan wie, co się mówi na mieście o zamachu. źródło: NKJP: Mariusz Cieślik: Śmieszni kochankowie, 2004 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | miasto |
miasta |
|
| D. | miasta |
miast |
|
| C. | miastu |
miastom |
|
| B. | miasto |
miasta |
|
| N. | miastem |
miastami |
|
| Ms. | mieście |
miastach |
|
| W. | miasto |
miasta |
Inne uwagi
Zwykle lp