UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

budzić się

Chronologizacja

1595, SPXVI

Pochodzenie

Zob. budzić

1. ze snu

Definicja

przestawać spać

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przebudzać się, wybudzać się, zbudzać się
antonimy:  usypiać, zasypiać

Połączenia

  • budzić się nad ranem
  • budzić się o świcie
  • budzić się z drzemki, z koszmaru, ze snu; z biciem serca, z bólem głowy, z krzykiem, z lękiem, z płaczem, z przerażeniem, z uśmiechem

Cytaty

Niedzielny ranek. Budzimy się o siódmej i pakujemy piknikowy koszyk.

źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Polka, 2001

Budzę się rano i wiem, że czeka mnie kolejny, beznadziejnie nudny dzień.

źródło: NKJP: Czarna dziura, Dziennik Polski, 2001-02-24

Budziła się o świcie i leżała z otwartymi oczami, a wstawać i zaczynać codzienną pracę wydawało jej się straszne.

źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Dolina Issy, 1994

Ostatnimi czasy budziła się kilka razy w ciągu nocy z koszmarnego snu ze świadomością, że rankiem zacznie się zwykły, całkiem realny koszmar życia.

źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Wielką miłość tanio sprzedam, 2003

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. budzę się
budzimy się
2 os. budzisz się
budzicie się
3 os. budzi się
budzą się

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. budziłem się
+(e)m się budził
budziłam się
+(e)m się budziła
budziłom się
+(e)m się budziło
budziliśmy się
+(e)śmy się budzili
budziłyśmy się
+(e)śmy się budziły
2 os. budziłeś się
+(e)ś się budził
budziłaś się
+(e)ś się budziła
budziłoś się
+(e)ś się budziło
budziliście się
+(e)ście się budzili
budziłyście się
+(e)ście się budziły
3 os. budził się
budziła się
budziło się
budzili się
budziły się

bezosobnik: budzono się

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę się budził
będę się budzić
będę się budziła
będę się budzić
będę się budziło
będę się budzić
będziemy się budzili
będziemy się budzić
będziemy się budziły
będziemy się budzić
2 os. będziesz się budził
będziesz się budzić
będziesz się budziła
będziesz się budzić
będziesz się budziło
będziesz się budzić
będziecie się budzili
będziecie się budzić
będziecie się budziły
będziecie się budzić
3 os. będzie się budził
będzie się budzić
będzie się budziła
będzie się budzić
będzie się budziło
będzie się budzić
będą się budzili
będą się budzić
będą się budziły
będą się budzić

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. budźmy się
2 os. budź się
budźcie się

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. budziłbym się
bym się budził
budziłabym się
bym się budziła
budziłobym się
bym się budziło
budzilibyśmy się
byśmy się budzili
budziłybyśmy się
byśmy się budziły
2 os. budziłbyś się
byś się budził
budziłabyś się
byś się budziła
budziłobyś się
byś się budziło
budzilibyście się
byście się budzili
budziłybyście się
byście się budziły
3 os. budziłby się
by się budził
budziłaby się
by się budziła
budziłoby się
by się budziło
budziliby się
by się budzili
budziłyby się
by się budziły

bezosobnik: budzono by się

bezokolicznik: budzić się

imiesłów przysłówkowy współczesny: budząc się

gerundium: budzenie się

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. budzenie się
budzenia się
D. budzenia się
budzeń się
C. budzeniu się
budzeniom się
B. budzenie się
budzenia się
N. budzeniem się
budzeniami się
Ms. budzeniu się
budzeniach się
W. budzenie się
budzenia się

imiesłów przymiotnikowy czynny: budzący się

liczba pojedyncza
m1 m2 m3 n1, n2 ż
M. budzący się
budzący się
budzący się
budzące się
budząca się
D. budzącego się
budzącego się
budzącego się
budzącego się
budzącej się
C. budzącemu się
budzącemu się
budzącemu się
budzącemu się
budzącej się
B. budzącego się
budzącego się
budzący się
budzące się
budzącą się
N. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącą się
Ms. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącej się
liczba mnoga
p1 m1 ndepr m1 depr pozostałe
M. budzący się
budzący się
budzące się
budzące się
D. budzących się
budzących się
budzących się
budzących się
C. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
B. budzących się
budzących się
budzących się
budzące się
N. budzącymi się
budzącymi się
budzącymi się
budzącymi się
Ms. budzących się
budzących się
budzących się
budzących się

odpowiedniki aspektowe: obudzić się , zbudzić się

Składnia

Rzżywotny + budzić się +
(z CZEGO)

2. przytomnieć

Definicja

odzyskiwać poczucie rzeczywistości

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przebudzać się, przytomnieć, wybudzać się, zbudzać się

Połączenia

  • budzić się z gorączki, z maligny, z narkotycznego snu, z narkozy, z omdlenia, z zamyślenia

Cytaty

Z góry, z pokładu, dobiegły ich uszu wesołe okrzyki, jakieś śpiewy, coś przypominającego odgłosy tańca. Wrzawa wesołości. Doktor drgnął, budząc się z zamyślenia.

źródło: NKJP: Andrzej Sarwa: Strzyga, 2006

Ocalony ręką Opatrzności z odmętów morskich, gdy cała załoga ginie, budzi się z omdlenia na nieznanej ziemi.

źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Legendy nowoczesności, 1996

Kobiety, które budzą się z narkotycznego letargu, niezwykle rzadko pamiętają cokolwiek z poprzedniej nocy.

źródło: NKJP: Nocne łowy, gwałty na kobietach, Cosmopolitan, nr 6, 2000

Koło północy w sali reanimacyjnej Ojciec Święty budzi się z narkozy.

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. budzę się
budzimy się
2 os. budzisz się
budzicie się
3 os. budzi się
budzą się

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. budziłem się
+(e)m się budził
budziłam się
+(e)m się budziła
budziłom się
+(e)m się budziło
budziliśmy się
+(e)śmy się budzili
budziłyśmy się
+(e)śmy się budziły
2 os. budziłeś się
+(e)ś się budził
budziłaś się
+(e)ś się budziła
budziłoś się
+(e)ś się budziło
budziliście się
+(e)ście się budzili
budziłyście się
+(e)ście się budziły
3 os. budził się
budziła się
budziło się
budzili się
budziły się

bezosobnik: budzono się

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę się budził
będę się budzić
będę się budziła
będę się budzić
będę się budziło
będę się budzić
będziemy się budzili
będziemy się budzić
będziemy się budziły
będziemy się budzić
2 os. będziesz się budził
będziesz się budzić
będziesz się budziła
będziesz się budzić
będziesz się budziło
będziesz się budzić
będziecie się budzili
będziecie się budzić
będziecie się budziły
będziecie się budzić
3 os. będzie się budził
będzie się budzić
będzie się budziła
będzie się budzić
będzie się budziło
będzie się budzić
będą się budzili
będą się budzić
będą się budziły
będą się budzić

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. budźmy się
2 os. budź się
budźcie się

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. budziłbym się
bym się budził
budziłabym się
bym się budziła
budziłobym się
bym się budziło
budzilibyśmy się
byśmy się budzili
budziłybyśmy się
byśmy się budziły
2 os. budziłbyś się
byś się budził
budziłabyś się
byś się budziła
budziłobyś się
byś się budziło
budzilibyście się
byście się budzili
budziłybyście się
byście się budziły
3 os. budziłby się
by się budził
budziłaby się
by się budziła
budziłoby się
by się budziło
budziliby się
by się budzili
budziłyby się
by się budziły

bezosobnik: budzono by się

bezokolicznik: budzić się

imiesłów przysłówkowy współczesny: budząc się

gerundium: budzenie się

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. budzenie się
budzenia się
D. budzenia się
budzeń się
C. budzeniu się
budzeniom się
B. budzenie się
budzenia się
N. budzeniem się
budzeniami się
Ms. budzeniu się
budzeniach się
W. budzenie się
budzenia się

imiesłów przymiotnikowy czynny: budzący się

liczba pojedyncza
m1 m2 m3 n1, n2 ż
M. budzący się
budzący się
budzący się
budzące się
budząca się
D. budzącego się
budzącego się
budzącego się
budzącego się
budzącej się
C. budzącemu się
budzącemu się
budzącemu się
budzącemu się
budzącej się
B. budzącego się
budzącego się
budzący się
budzące się
budzącą się
N. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącą się
Ms. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącej się
liczba mnoga
p1 m1 ndepr m1 depr pozostałe
M. budzący się
budzący się
budzące się
budzące się
D. budzących się
budzących się
budzących się
budzących się
C. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
B. budzących się
budzących się
budzących się
budzące się
N. budzącymi się
budzącymi się
budzącymi się
budzącymi się
Ms. budzących się
budzących się
budzących się
budzących się

odpowiedniki aspektowe: obudzić się , zbudzić się

Składnia

tylko Rz osobowy + budzić się +
z CZEGO

3. do życia

Definicja

uaktywniać się po okresie utajenia, spoczynku lub zastoju

Kwalifikacja tematyczna

ATEMATYCZNY

Relacje znaczeniowe

synonimy:  odradzać się, przebudzać się, wybudzać się, zbudzać się

Połączenia

  • gospodarka, natura, miasto, naród, przyroda budzi się
  • budzić się do życia
  • budzić się z letargu, z marazmu, z odrętwienia, z uśpienia, z zimowego snu

Cytaty

Nie wyobrażam sobie piękniejszego obrazka niż budzący się do życia pączek magnolii.

źródło: NKJP: Małgorzata Syrda-Śliwa: 7 albumów o spełnionej miłości, Dziennik Polski, 2001-04-11

Wiosna oznaczała nieustanną krzątaninę. Ludzie budzili się z zimowego półsnu. Otwierali okna, często na kilka miesięcy zabite na głucho.

źródło: NKJP: amk: Wiosna, Dziennik Polski, 2001-03-24

Długo można wyliczać powody narastającej nienawiści do Polaków i budzącego się nacjonalizmu ukraińskiego.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 09.07.2003

Miasto bardzo powoli budzi się do życia, ale i tak wygląda jak po trzęsieniu ziemi, któremu towarzyszyło wielkie gradobicie.

źródło: NKJP: Elżbieta i Andrzej Lisowscy: W drogę z Markiem, 2000

Informacje o 10-proc. wzroście produkcji sprzedanej w lipcu stanowią potwierdzenie, że gospodarka rzeczywiście budzi się z letargu.

źródło: NKJP: Dziennik Polski, 2003-08-25

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. budzę się
budzimy się
2 os. budzisz się
budzicie się
3 os. budzi się
budzą się

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. budziłem się
+(e)m się budził
budziłam się
+(e)m się budziła
budziłom się
+(e)m się budziło
budziliśmy się
+(e)śmy się budzili
budziłyśmy się
+(e)śmy się budziły
2 os. budziłeś się
+(e)ś się budził
budziłaś się
+(e)ś się budziła
budziłoś się
+(e)ś się budziło
budziliście się
+(e)ście się budzili
budziłyście się
+(e)ście się budziły
3 os. budził się
budziła się
budziło się
budzili się
budziły się

bezosobnik: budzono się

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę się budził
będę się budzić
będę się budziła
będę się budzić
będę się budziło
będę się budzić
będziemy się budzili
będziemy się budzić
będziemy się budziły
będziemy się budzić
2 os. będziesz się budził
będziesz się budzić
będziesz się budziła
będziesz się budzić
będziesz się budziło
będziesz się budzić
będziecie się budzili
będziecie się budzić
będziecie się budziły
będziecie się budzić
3 os. będzie się budził
będzie się budzić
będzie się budziła
będzie się budzić
będzie się budziło
będzie się budzić
będą się budzili
będą się budzić
będą się budziły
będą się budzić

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. budźmy się
2 os. budź się
budźcie się

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. budziłbym się
bym się budził
budziłabym się
bym się budziła
budziłobym się
bym się budziło
budzilibyśmy się
byśmy się budzili
budziłybyśmy się
byśmy się budziły
2 os. budziłbyś się
byś się budził
budziłabyś się
byś się budziła
budziłobyś się
byś się budziło
budzilibyście się
byście się budzili
budziłybyście się
byście się budziły
3 os. budziłby się
by się budził
budziłaby się
by się budziła
budziłoby się
by się budziło
budziliby się
by się budzili
budziłyby się
by się budziły

bezosobnik: budzono by się

bezokolicznik: budzić się

imiesłów przysłówkowy współczesny: budząc się

gerundium: budzenie się

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. budzenie się
budzenia się
D. budzenia się
budzeń się
C. budzeniu się
budzeniom się
B. budzenie się
budzenia się
N. budzeniem się
budzeniami się
Ms. budzeniu się
budzeniach się
W. budzenie się
budzenia się

imiesłów przymiotnikowy czynny: budzący się

liczba pojedyncza
m1 m2 m3 n1, n2 ż
M. budzący się
budzący się
budzący się
budzące się
budząca się
D. budzącego się
budzącego się
budzącego się
budzącego się
budzącej się
C. budzącemu się
budzącemu się
budzącemu się
budzącemu się
budzącej się
B. budzącego się
budzącego się
budzący się
budzące się
budzącą się
N. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącą się
Ms. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącej się
liczba mnoga
p1 m1 ndepr m1 depr pozostałe
M. budzący się
budzący się
budzące się
budzące się
D. budzących się
budzących się
budzących się
budzących się
C. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
B. budzących się
budzących się
budzących się
budzące się
N. budzącymi się
budzącymi się
budzącymi się
budzącymi się
Ms. budzących się
budzących się
budzących się
budzących się

odpowiedniki aspektowe: obudzić się , zbudzić się

Składnia

bez ograniczeń + budzić się +
z CZEGO | do CZEGO

4. o uczuciach

Definicja

o uczuciach, postawach, doznaniach: powstawać wskutek jakichś okoliczności lub zdarzeń

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przebudzać się, rodzić się, wzbudzać się, zbudzać się
hiperonimy:  powstawać

Połączenia

  • budzi się niechęć, nieufność, podziw, sprzeciw, świadomość; budzą się obawy, nadzieje, wątpliwości, wyrzuty sumienia
  • coś budzi się w ludziach, w sercach, w umysłach

Cytaty

Świadomość obywatelska na ruinach sowieckiego imperium budzi się nader powoli.

źródło: NKJP: Igor Trutjanow (przełożył Jan Gondowicz), Gazeta Wyborcza, 1997-01-04

Ogień trzaskał na kominku, a ciepło budzącego się między nami uczucia wypełniło cały pokój.

źródło: NKJP: Graham Masterton: Studnie piekieł, 1993

Budziły się wątpliwości, czy termin tego sprawozdania nie jest przedwczesny.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 11.05.1995

Chwilami jednak budziło się w nim niejasne poczucie winy.

źródło: NKJP: Stefan Chwin: Hanemann, 1996

Słucha uważnie i jak w każdym Francuzie budzi się !?u niego pewien rodzaj podziwu czy może raczej szacunku dla intelektu.

źródło: KWSJP: Andrzej Bobkowski: Szkice piórkiem, 1957

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. budzę się
budzimy się
2 os. budzisz się
budzicie się
3 os. budzi się
budzą się

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. budziłem się
+(e)m się budził
budziłam się
+(e)m się budziła
budziłom się
+(e)m się budziło
budziliśmy się
+(e)śmy się budzili
budziłyśmy się
+(e)śmy się budziły
2 os. budziłeś się
+(e)ś się budził
budziłaś się
+(e)ś się budziła
budziłoś się
+(e)ś się budziło
budziliście się
+(e)ście się budzili
budziłyście się
+(e)ście się budziły
3 os. budził się
budziła się
budziło się
budzili się
budziły się

bezosobnik: budzono się

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę się budził
będę się budzić
będę się budziła
będę się budzić
będę się budziło
będę się budzić
będziemy się budzili
będziemy się budzić
będziemy się budziły
będziemy się budzić
2 os. będziesz się budził
będziesz się budzić
będziesz się budziła
będziesz się budzić
będziesz się budziło
będziesz się budzić
będziecie się budzili
będziecie się budzić
będziecie się budziły
będziecie się budzić
3 os. będzie się budził
będzie się budzić
będzie się budziła
będzie się budzić
będzie się budziło
będzie się budzić
będą się budzili
będą się budzić
będą się budziły
będą się budzić

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. budźmy się
2 os. budź się
budźcie się

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. budziłbym się
bym się budził
budziłabym się
bym się budziła
budziłobym się
bym się budziło
budzilibyśmy się
byśmy się budzili
budziłybyśmy się
byśmy się budziły
2 os. budziłbyś się
byś się budził
budziłabyś się
byś się budziła
budziłobyś się
byś się budziło
budzilibyście się
byście się budzili
budziłybyście się
byście się budziły
3 os. budziłby się
by się budził
budziłaby się
by się budziła
budziłoby się
by się budziło
budziliby się
by się budzili
budziłyby się
by się budziły

bezosobnik: budzono by się

bezokolicznik: budzić się

imiesłów przysłówkowy współczesny: budząc się

gerundium: budzenie się

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. budzenie się
budzenia się
D. budzenia się
budzeń się
C. budzeniu się
budzeniom się
B. budzenie się
budzenia się
N. budzeniem się
budzeniami się
Ms. budzeniu się
budzeniach się
W. budzenie się
budzenia się

imiesłów przymiotnikowy czynny: budzący się

liczba pojedyncza
m1 m2 m3 n1, n2 ż
M. budzący się
budzący się
budzący się
budzące się
budząca się
D. budzącego się
budzącego się
budzącego się
budzącego się
budzącej się
C. budzącemu się
budzącemu się
budzącemu się
budzącemu się
budzącej się
B. budzącego się
budzącego się
budzący się
budzące się
budzącą się
N. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącą się
Ms. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącej się
liczba mnoga
p1 m1 ndepr m1 depr pozostałe
M. budzący się
budzący się
budzące się
budzące się
D. budzących się
budzących się
budzących się
budzących się
C. budzącym się
budzącym się
budzącym się
budzącym się
B. budzących się
budzących się
budzących się
budzące się
N. budzącymi się
budzącymi się
budzącymi się
budzącymi się
Ms. budzących się
budzących się
budzących się
budzących się

odpowiedniki aspektowe: obudzić się , zbudzić się

Składnia

Rznieżywotny + budzić się +
w KIM/CZYM
Rznieżywotny + budzić się +
!?u KOGO

Informacja normatywna

Uznawane za niepoprawne: coś budzi się u kogo

Frazeologizmy

ktoś budzi się z ręką w nocniku
Data ostatniej modyfikacji: 14.03.2025
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj