UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

nad

Chronologizacja

XIV w., Bor

Pochodzenie

psł. *nadъ

1. nad stołem

Definicja

w takim miejscu, że jeśli coś będzie spadać z miejsca, o którym wiemy, w to miejsce, to nie jest tak, że uderzy w kogoś/coś, a nie uderzy w kogoś/coś, o kim/czym mowa w zdaniu, i nie jest tak, że jeśli ktoś/coś, nie byłby/byłoby w tym miejscu, to ktoś/coś, o kim/czym mowa w zdaniu, by spadł/spadło

Noty o użyciu

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	ponad, ponade
	(quasi)synonimy:	powyżej II
	konwersy:	pod, popod

Cytaty

	Pomarańczowożółta lampa nad stołem w jadalni wprowadza cieplejszy akcent kolorystyczny, przełamujący chłód stali i szkła luksferowej ścianki oddzielającej kuchnię od przedpokoju. źródło: NKJP: Helena Głuchowska: Według cudzego rysunku. Nie mają w domu biurka, Gazeta Wyborcza, 1999-09-04
	Lipowe liście zaszeleściły nad głową, dzwon kościoła Cystersów, bliski, dźwięczny - gołębie, wydziobujące proso ze szpar w bruku, pofrunęły na czerwony dach, było tak uroczyście jak w jasne rano Bożego Ciała. źródło: NKJP: Stefan Chwin: Hanemann, 1998
	Nad horyzontem, nad lasem, przecierały się chmury i pokazały się łaty nieba, seledynowego nieba z końca jesieni albo początku zimy. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Bohiń, 1992
	I rzeczywiście, trudno zasnąć, gdy ci nad uchem strzelają ślepakami z magnum. źródło: NKJP: Roman Pawłowski: Festiwal Fringe w Edynburgu pełen przemocy, 1996-08-27
	Gdzieś nade mną rozległy się gwizdy, a chwilę potem zastukały koła rozpędzającego się pociągu. źródło: NKJP: Jacek Głębski: Droga do Ite, 2006
	Co innego jarmarczność rynku krakowskiego z górującym nadeń hejnałem, za którego wysłuchanie można sobie kupić specjalny certyfikat [...]. źródło: Internet

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

nad KIM / CZYM w pozycji prawostronnej: Rz. _konkretny w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego tylko w pozycji dookreślającej lokalizację Rz. wypełniającego miejsce gdzie tego czasownika
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: bezpośrednia antepozycja

2. nad stół

Definicja

w takie miejsce, że jeśli coś będzie spadać z miejsca, o którym wiemy, w to miejsce, to nie jest tak, że uderzy w kogoś/coś, a nie uderzy w kogoś/coś, o kim/czym mowa w zdaniu, i nie jest tak, że jeśli ktoś/coś, nie byłby/byłoby w tym miejscu, to ktoś/coś, o kim/czym mowa w zdaniu, by spadł/spadło

Noty o użyciu

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	ponad, ponade
	(quasi)synonimy:	powyżej I
	antonimy:	pod
	konwersy:	popod

Cytaty

	Mariusz podnosił Dorotę nad głowę jedną ręką. źródło: NKJP: Ewaryst Świtek: Korespondencja Ewarysta Świtka z Dortmundu, Gazeta Wyborcza, 1995-02-02
	Nie wiadomo, czy było to nocne złudzenie przed rychłym świtem, ale nad dach kamienicy podpłynęły chmury południowe - naraz wszystkie obrazy zniknęły. źródło: NKJP: Mariusz Sieniewicz: Czwarte niebo, 2003
	Słońce powoli schodziło nad horyzont. źródło: NKJP: Anna Bolecka: Uwiedzeni, 2009
	Potrafię nałożyć stopą piłkę na piętę oraz ją podbić. Niestety, zamiast lecieć przede mnie, leci nade mnie. źródło: NKJP: Internet
	Ba, wznieść się nadeń pozwalasz. źródło: Internet

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

nad KOGO / CO w pozycji prawostronnej: Rz. _konkretny w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: bezpośrednia antepozycja

3. nad jeziorem, nad przepaścią

Definicja

w takim miejscu, że potrzeba bardzo mało czasu, żeby znaleźć się tam, gdzie znajduje się coś, i górna powierzchnia owego czegoś nie jest położona wyżej niż powierzchnia, na której znajduje się ktoś/coś, o kim/czym mowa

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

blisko II, koło II, niedaleko II, nieopodal II, obok II, opodal II, pod, przy, w pobliżu II

Cytaty

	Bitwa nad rzeką Thames położyła kres marzeniom o federacji Indian oraz możliwości odzyskania przez nich ziemi i wolności. źródło: NKJP: Zbigniew Teplicki: Wielcy Indianie Ameryki Północnej, 1994
	Od kilku lat mamy dom nad jeziorem. źródło: NKJP: Henryka Bochniarz, Jacek Santorski: Bądź sobą i wygraj. 10 podpowiedzi dla aktywnej kobiety, 2003
	We wtorek we Frankfurcie nad Odrą zapadł wyrok. źródło: NKJP: Danuta Zagrodzka: Niemcy rozliczają NRD-owskich sędziów, Gazeta Wyborcza, 1997-10-02
	Największy ruch panował nad jarem, w najstarszej, zarośniętej olszyną części cmentarza. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002
	Zebraliśmy się nad urwiskiem, żeby zgotować Adamcowi odpowiednie pożegnanie. źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Życie ideologiczne, osobiste, codzienne i artystyczne, 1998

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

nad KIM / CZYM w pozycji prawostronnej: Rz. oznaczający zbiornik wodny lub zagłębienie w powierzchni Ziemi w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego tylko w pozycji dookreślającej lokalizację Rz. wypełniającego miejsce gdzie tego czasownika
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: bezpośrednia antepozycja

4. nad jezioro, nad przepaść

Definicja

w takie miejsce, że potrzeba bardzo mało czasu, żeby znaleźć się tam, gdzie znajduje się coś, i górna powierzchnia owego czegoś nie jest położona wyżej niż powierzchnia, na której znajduje się ktoś/coś, o kim/czym mowa

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

pod

Cytaty

	A teraz przyszliśmy nad rzekę i zadajemy sobie pytanie: jaka jest jej szerokość? źródło: NKJP: Tomasz Chludziński: Mała majówka, 1992-05-22
	Nad morze pojechałam, do Gdańska, sezon się zaczynał, lato szło, pomyślałam, że tam będzie łatwiej, zresztą ja lubię morze. źródło: NKJP: Marek Soból: Mojry, 2005
	Budowa ścieżki rowerowej z Redy nad Zatokę Pucką w okolice Rewy, profesjonalne jej oznakowanie i rozpropagowanie – to cel projektu „Turystyczny szlak północnych Kaszub”. źródło: NKJP: Joanna Kielas: Czas na rowerowe wycieczki, Dziennik Bałtycki, 2008-04-18
	Nim dotarliśmy nad urwisko, wykryła trzy ukryte w ziemi miny i wypatrzyła dwa dobrze zamaskowane odciągi. źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Góra trzech szkieletów, 2003
	Wezwał braci i we czwórkę ruszyli nad przepaść. źródło: NKJP: Iwona Surmik: Smoczy Pakt, 2003

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

nad KOGO / CO w pozycji prawostronnej: Rz. oznaczający zbiornik wodny lub zagłębienie w powierzchni Ziemi w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: bezpośrednia antepozycja

5. woda cenniejsza nad życie

Definicja

książk.

komuś/czemuś, o kim/czym mowa, przysługuje dana cecha w stopniu większym niż komuś/czemuś

Noty o użyciu

W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej występuje wariant nade. W połączeniu z innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, może wystąpić wariant nade, jednak jest to użycie nacechowane stylistycznie. Często używane w zdaniach zaprzeczonych, w których wskazuje się na brak istnienia takiego obiektu, któremu przysługiwałaby dana cecha w stopniu wyższym niż czemuś, np. Nie ma nic cenniejszego nad honor.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik stopnia cechy

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

aniżeli, aniżeliby, niźli, niż II, niżeli, od, ponade

Cytaty

	Cóż milszego nad posiłek po łowach? źródło: NKJP: Zofia Kossak: Błogosławiona wina, 1953
	Szaleniec z Massa, siedzący przy studni, chciał ode mnie dwu rzeczy: wody, cenniejszej nad życie, i imienia władcy mego kraju. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Światowidz, 1998
	No tak, na razie niczego doskonalszego nad antymaterię nie wynaleziono... źródło: NKJP: Stanisław Lem: Niezwyciężony, 1964
	Powiem wam jeszcze, że dobra rzecz król, ale nie masz lepszego nade mnie króla. źródło: NKJP: Barbara Szczepuła: Gdyby przybył do mnie król, Dziennik Bałtycki, 2003-07-25
	Ze wzrokiem ciała odzyskał wzrok duszy, nie masz bowiem dziś wierniejszego nadeń sługi Kościoła! źródło: NKJP: Zofia Kossak: Błogosławiona wina, 1953

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

nad KOGO / CO w kontekście lewostronnym: Przym. _{st. wyższy}
szyk: względem frazy przymiotnikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: bezpośrednia antepozycja

6. łotr nad łotrami

Definicja

książk.

taki/taka/takie, że pod wiadomym względem nie ma lepszego obiektu wśród obiektów danego typu

Noty o użyciu

Występuje także z rzeczownikiem w bierniku, jednak jest to użycie nacechowane stylistycznie.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik stopnia cechy

Cytaty

	Dali ją na kilka dni staremu Szymonowi, mądrali nad mądralami, który bywał w Ameryce, który jeszcze przed pierwszą wojną, jako wójt, jeździł pociągiem do Lwowa, do Wiednia, żeby się procesować o gromadzkie błonie z dziedzicem. źródło: NJKP: Tadeusz Nowak: Półbaśnie, 1976
	Bez ojca, z matką od czasu do czasu, rosłem za to pod pieczą babki nad babkami, karmiony jej złotym milczeniem i kuchnią o sędziwym ateście. źródło: NKJP: Wojciech Kuczok, Opowieści przebrane, 2005
	Popis mistrzów nad mistrzami w sztuce flamenco zakończyły owacje na stojąco. źródło: NKJP: Renata Sas: Owacje za flamenco, Express Ilustrowany, 2003-05-19
	Z drugiej strony, nawet jeśli Tarnowski był mistrzem rozumowania, to Falk okazał się mistrzem teatru, tej sztuki nad sztukami. źródło: NKJP: Jerzy Sosnowski: Prąd zatokowy, 2003
	I tak doszedł do ogierów, między którymi stał ten jedyny, koń nad konie, i powiedział, że tego chce. źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Nagi sad, 1967

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

nad KIM / CZYM w pozycji prawostronnej: Rz. _lm. taki sam jak Rz. w kontekście lewostronnym
szyk: względem frazy rzeczownikowej w kontekście lewostronnym stały: bezpośrednia postpozycja względem frazy rzeczownikowej w pozycji prawostronnej stały: bezpośrednia antepozycja

7. kochać nad życie

Definicja

książk.

tak bardzo, że intensywność działania/stanu, o którym mowa, jest wyższa niż intensywność danego działania/stanu odniesiona do kogoś/czegoś

Noty o użyciu

W połączeniu z zaimkiem osobowym ja występuje wariant nade. W połączeniu z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek może wystąpić wariant nade, jednak jest to użycie nacechowane stylistycznie.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik intensywności działania/stanu

Relacje znaczeniowe

synonimy:

ponad

Cytaty

	Mam świetnego męża, którego kocham nad życie, z wzajemnością, mam nadzieję. źródło: NKJP: Ewa Siarkiewicz: Kuźnia na rozdrożu, 2008
	Prawdziwie godny, to ten, kto sobie tę godność ceni nad życie - to prawda, ale w codziennych sytuacjach nie stajemy przed tak dramatycznymi wyborami... źródło: NKJP: Krzysztof Jedliński: Nie dać się upokorzyć, 1996
	Mock znał dobrze rajcę miejskiego Geissena, człowieka nieposzlakowanej uczciwości, który nade wszystko uwielbiał opery Wagnera i każde posiedzenie śląskiego Landtagu kończył dramatycznymi apelami o budowę letniej opery. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Koniec świata w Breslau, 2003
	Robota to była wściekła i nad siły, po której chodziłyśmy wszystkie jak połamane. źródło: NKJP: Beata Obertyńska: W domu niewoli, 2005

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

nad KOGO / CO w Zd. z Cz. podlegającym intensyfikacji lub z Rz. oznaczającym czynność/stan podlegającą/podlegający intensyfikacji
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: bezpośrednia antepozycja

Data ostatniej modyfikacji: 27.04.2018