UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

korona

Chronologizacja

2 połowa XIV w., SStp

1. królewska

Definicja

obręcz wykonana przeważnie ze złota, zdobiona drogimi kamieniami, noszona na głowie przez władców jako symbol władzy

Pochodzenie

łac. corōna 'korona, wieniec'

z gr. korṓnē 'zakrzywiony przedmiot; pierścień'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Połączenia

carska, cesarska, królewska; diamentowa, srebrna, złota; prywatna; hełmowa, otwarta, zamknięta; podwójna, potrójna; wysadzana brylantami korona; korona homagialna, koronacyjna; piastowska
korona królowej, królów; Bolesława Śmiałego, Chrobrego, Kazimierza Wielkiego, św. Wacława...
korona na głowie, na skroniach
korona i berło, korona i miecz, korona i płaszcz (królewski); herb i korona, tiara i korona
w kształcie korony

Cytaty

	Największym szacunkiem otaczano w Polsce koronę używaną tylko przy koronacji. źródło: NKJP: Materialne odznaki koronacji, Dziennik Polski - Pejzaż, 2002-05-17
	W skarbcu koronnym oprócz korony koronacyjnej, zwanej uprzywilejowaną, przechowywano inne korony, w tym homagialną, królowej czy koronę prywatną, używaną przez władcę przy różnych ceremoniach. źródło: NKJP: Pierwszy inwentarz skarbca koronnego, Dziennik Polski - Pejzaż, 2002-04-26
	Święta Kunegunda, cesarzowa, wdowa, zakonnica. Była córką Zygfryda hrabiego Luksemburga. Poślubiła Henryka II księcia Bawarii, który później został wybrany na cesarza Niemiec. Wraz z mężem otrzymała koronę z rąk papieża Benedykta VIII. źródło: NKJP: Krystyna Janda: Małpa, 2004
	Cesarz spędził kolejne lata na emigracji we Francji i na Wybrzeżu Kości Słoniowej, korzystając z gigantycznego majątku, zbitego głównie na handlu diamentami (jego korona cesarska warta była 5 mln dolarów). źródło: NKJP: Umarł Bokassa, cesarz-ludojad, Gazeta Wyborcza, 1996-11-05
	Zatem od drugiej ćwierci XV stulecia aż po pierwszą połowę XVI wieku polscy królowie byli także wynoszeni na tron wielkoksiążęcy w Wilnie, a obrzęd ten nieco przypominał koronację w katedrze wawelskiej. W tej ostatniej wkładano na monarsze skronie koronę, zaś w katedrze wileńskiej mitrę książęcą. źródło: NKJP: Tron wielkoksiążęcy, Dziennik Polski - Pejzaż, 2003-11-07

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

2. władza

Definicja

władza królewska lub cesarska

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

rządy, władza

Połączenia

korona królewska; litewska, polska, szwedzka, węgierska...
dziedzic, spadkobiercy korony
kandydat, pretendent do korony
wojna o koronę
zrzec się korony
dziedziczyć; oddać, odzyskać, przyjąć, uzyskać, zachować koronę
ubiegać się, walczyć o koronę;
starania o koronę

Cytaty

	[...] jemu pewnie już wtedy marzyła się korona. Potem był koniec wojny. Ludzie zwyciężyli, on zasiadł na tronie. źródło: NKJP: Iwona Surmik: Talizman złotego smoka, 2002
	Konstytucja ta utrzymywała ustrój monarchiczny z koroną dziedziczną w domu sabaudzkim, z rządem odpowiedzialnym przed przedstawicielstwem narodowym, z parlamentem dwuizbowym – Senat z nominacji dożywotniej, Izba Deputowanych z wyboru. źródło: NKJP: Janusz Pajewski: Historia powszechna 1871-1918, 1967
	[...] Francuzom i swojej ukochanej Marysieńce w znacznej mierze hetman zawdzięczał koronę polską. źródło: NKJP: Królewskie starcia z Tłuściochem i Szatanem. Dziennik Polski - Magazyn, 2003-01-09
	W 1593 r. senat Rzeczypospolitej zezwolił Zygmuntowi III na wyjazd z kraju do Sztokholmu. Miał tam przejąć koronę szwedzką po śmierci ojca, Jana III. źródło: NKJP: O polskie Inflanty, Dziennik Polski - Magazyn, 2001-02-16
	Posłowie czescy, korzystając z obecności Witolda, jemu z kolei zaproponowali czeską koronę. źródło: NKJP: Witoldowa korona, Dziennik Polski - Pejzaż, 2003-09-20

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

3. władca

Definicja

monarcha sprawujący władzę w państwie

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Połączenia

korona brytyjska

Cytaty

Inaczej w Holandii i Belgii, tam burmistrz jest mianowany przez koronę na okres 6 lat na wniosek właściwego terytorialnie komisarza rządowego prowincji.

źródło: NKJP:Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 08.05.2002

Będąc w Wirginii, naocznie przekonał się o ogromnym wzburzeniu wśród mieszkańców Wirginii rozgniewanych akcją lorda Dunmore, gubernatora kolonii, który w styczniu 1776 r. rozkazał spalić Norfolk za bunt przeciw koronie brytyjskiej.

źródło: NKJP: Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, 1999

Ród [...] zawarł (w 1899 r.) tajne porozumienie z koroną brytyjską, które w 1914 roku doprowadziło do takiego umocnienia się Anglików na tym terenie, że ogłosili Kuwejt swoim protektoratem.

źródło: NKJP: Mariusz Borkowski: Polowanie na Saddama, Gazeta Wyborcza, 1992-08-20

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

4. państwo

Definicja

państwo o ustroju monarchicznym

Pochodzenie

Metonimiczne użycie wyrazu korona w znacz. 'władca, monarcha'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa

Połączenia

korona brytyjska, czeska, duńska, polska, szwedzka...

Cytaty

Wrocław i cały Dolny Śląsk [...] powinny nawiązać do wielkiej europejskiej tradycji, jaką nasz region i nasze dolnośląskie miasta mają za sobą. To ten region, gdzie Piastowie śląscy budowali monarchię, która nieomal zjednoczyła całą koronę polską.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 21.09.2000

Ludwik Węgierski oddał gród ostrzeszowski w lenno Władysławowi księciu opolskiemu (1370). Władysław Jagiełło włączył go do korony i potwierdził prawa miejskie przywilejem z 1402.

źródło: NKJP: Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska : przewodnik, 1989

Około tysiąca statków zatonęło, ładunki z niektórych, np. ukrywane po drodze przez załogę na licznych mijanych wysepkach, także nie docierały do korony hiszpańskiej. Jest więc czego szukać [...].

źródło: NKJP: Daniel Passent: Mamona Robinsona, Polityka, 2005-12-24

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

Składnia

korona

JAKA

5. dla miss

Definicja

przedmiot kształtem lub funkcją przypominający królewską koronę

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny rozrywka

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Połączenia

srebrna, złota korona; papieskie korony; korona cierniowa
korona królowej piękności; Matki Boskiej; Miss (Polski, Universum, World; Elegancji, Gracji...)
korona dla Miss; korony do obrazów
koronacja papieskimi koronami
orzeł, orzełek bez korony; kandydatka, pretendentka do korony
orzeł, orzełek w koronie
z lwem w koronie
zdobycie korony
koronować, ukoronować papieskimi koronami

Cytaty

Heraldyczny znak białego orła w koronie na czerwonym polu użyty został przez Przemysła II podczas jego koronacji w czerwcu roku 1295.

źródło: NKJP: Sprawozdanie z 56. posiedzenia Senatu RP w dniu 11 lutego 2004 r.

W r. 1999 kard. Franciszek Macharski ukoronował obraz Matki Bożej koroną poświęconą przez Jana Pawła II, a w r. 2003 nadał kościołowi pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny tytuł Sanktuarium Matki Bożej Gdowskiej.

źródło: NKJP: Barbara Rotter-Stankiewicz: Pamięć utrwalona, Dziennik Polski, 2008-07-26

Gdyby ona została nominowana do zdobycia tej prestiżowej nagrody, jaką jest korona Miss Universum, z pewnością doprowadziłaby do tego, że wiele punktów zapalnych i światowych konfliktów straciłoby na medialnym znaczeniu [...].

źródło: NKJP: Sławomir Shuty, Zwał, 2004

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

6. drzewa

Definicja

górna część drzewa składająca się z konarów i gałęzi, zwykle pokryta liśćmi lub igłami

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin drzewa i krzewy

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin budowa i funkcjonowanie roślin

Relacje znaczeniowe

antonimy:

pień

Połączenia

zielona; bezlistna, iglasta, liściasta; gęsta, ogromna, potężna; kulista, szerokostożkowa, rozłożysta korona
korona drzewa, rośliny; dębu, lipy, platana, sosny, świerka; korony buków, grabów, jabłonek, jabłoni, jaworów, jodeł, palm, pinii, topól...
gałęzie; kształt; gęstość, rozpiętość, szerokość, średnica, wysokość korony
korona rozrasta się, wznosi się; rzuca cień
rozkołysać, szarpać, uginać korony
formowanie, przerzedzenie koron drzew; prześwietlenie, przycięcie, przycinanie korony
przebijać, przenikać, przeświecać, prześwitywać przez korony
(wiatr) szumiał w koronach (drzew)

Cytaty

	Rośliny wykazują swoiste cechy adaptacyjne, zapewniające im utrzymanie się w danym środowisku, mimo powtarzających się pożarów. Na przykład ich liście lub korona są odporne na ogień. źródło: NKJP: Krystyna Falińska: Ekologia roślin, 1996
	Szeroka korona kasztanowca oraz duże liście dają cień w upalne dni. źródło: NKJP: Jerzy Wójcik: Kasztanowiec zwyczajny, Las Polski, 2009-03-16
	Wierzba Hakuro-nishiki – to łatwe w uprawie drzewko ozdobne dobrze tolerujące każdy rodzaj gleby. [...] Pod wpływem światła jej korona rozrasta się nawet do dwóch metrów średnicy, a liście nabierają żółtej i różowej barwy, sprawiając wrażenie jakby kwitła. źródło: NKJP: Anna Góra, Beata Wolańska, (MU): Zielony weekend, Dziennik Zachodni: 2005-05-02
	Korony świerków wznoszą się do wys. 48 m, najwyższe z nich 52 m, korony dębów i lip do wys. 42 m, korony klonów i grabów do wys. 35 m. źródło: NKJP: Krystyna Malik, Raciborska Maria (red.): Przewodnik po Polsce, 1996
	Ujrzała łąkę. Na jej samym środku rosły dwa drzewa - tak blisko siebie, że ich korony stykały się ze sobą tworząc dwukolorową całość. źródło: NKJP: Beata Ostrowicka: Kraina kolorów: księga intryg, 1999

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

Składnia

korona

CZEGO

7. kwiatu

Definicja

bot.

górna część kwiatu z płatkami

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin budowa i funkcjonowanie roślin

Połączenia

korona z (5 białych) płatków

Cytaty

	Złocistożółta korona z pomarańczowym wybarwieniem na szczycie ma długość 1, 5–2 cm. Czerwonobrunatna rurka korony jest gęsto owłosiona włoskami o długości ponad 0, 5 mm. źródło: NKJP: Xqbot: ajowy, Wikipedia.pl, 2009-05-19
	Jest to kwiat grzbiecisty, którego kielich składa się z 5 zrośniętych działek, zaś korona z 5 zachodzących na siebie płatków o zróżnicowanej budowie. źródło: NKJP: Selso: Kwiat motylkowy, Wikipedia.pl, 2009-02-15
	Główną ozdobą tego gatunku są rurkowate w kształcie, ognistoczerwone kwiaty, zebrane we wspaniałe kwiatostany na końcach pędów. Warżka górna korony kwiatu jest szkarłatna, zaś dolna - żółta. źródło: NKJP: Scutellaria, Dziennik Polski - Dom, 2003-02-25
	Kwiaty o kulistych kwiatostanach (np. róże i dalie) suszymy w papierowych pojemnikach na jajka, natomiast kwiaty o płaskiej koronie (np. cynie i złocienie) - w kartonowych pudełkach [...]. źródło: NKJP: Ewa NAJDER: KURS UKŁADANIA BUKIETÓW, 1995
	Kwiaty lejkowate, dwuwargowe, o pięciopłatkowej koronie przypominają egzotyczne storczyki. źródło: NKJP: mgr Grażyna Mastykarz: STREPTOKARPUS SKRĘTNIK, 1988

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

8. słoneczna

Definicja

astr.

najbardziej zewnętrzna warstwa Słońca widoczna z Ziemi

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat słońce i księżyc, pory dnia

Połączenia

czerwona, żółta korona; korona słoneczna
korona Słońca
korona wokół Słońca

Cytaty

	Astronomowie chcą zbadać koronę Słońca, której normalnie nie można dostrzec. źródło: NKJP: Paweł Fąfara: Dziś Słońce schowa się za Księżyc, Super Express, 2006
	Wciąż jeszcze wiele tajemnic kryje przed nami słoneczna korona. źródło: NKJP: Sebastian Chosiński: Narodziny i śmierć gwiazdy, Esensja, 2007-10
	Swą energię korona słoneczna czerpie z wewnętrznych ruchów konwekcyjnych Słońca. Korona nie jest statyczna, ciągle ekspanduje na zewnątrz, w przestrzeń kosmiczną. źródło: NKJP: Alojzy Woś: Meteorologia dla geografów, Meteorologia dla geografów, 1997
	Czerwona korona rozciągająca się na przestrzeni wielu milionów kilometrów składa się głównie z powolnych cząstek pyłu kosmicznego. źródło: NKJP: Małgorzata T. Załoga: W czas zaćmienia, Gazeta Wyborcza - WYSOKIE OBCASY, , 1999-08-07
	Obserwacje podczas zaćmienia Słońca są trudne; wymagają często kilkumiesięcznych przygotowań[...]. Pozwoliły one jednak dokładnie poznać koronę Słońca - a więc obszar, w którym dzieje się wiele ciekawych rzeczy. źródło: NKJP: Zaćmienie - nic nadzwyczajnego, Dziennik Polski - Kraj, 1999-08-11

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

Składnia

korona

CZEGO

9. zęba

Definicja

górna wystająca z dziąsła część zęba pokryta szkliwem

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Połączenia

korona porcelanowa
korona zęba
złamanie korony

Cytaty

Twardość szkliwa pokrywającego koronę zęba przewyższa stopy szlachetne.

źródło: NKJP: Paweł Walewski: Tytanowe szczęki, Polityka, 2000-10-14

[...] próchnicę butelkową, która jest spowodowana pozostawianiem dziecka na noc z butelką zawierającą słodkie napoje. Prowadzi do bardzo szybkiego zniszczenia koron zębów.

źródło: NKJP: Lek. stom. Tomasz Feder: Dziecko w gabinecie stomatologicznym, EKO-U Nas, 2005

Może też dojść do popękania szkliwa zębowego, a nawet złamania korony zęba lub jego korzenia.

źródło: NKJP: Agnieszka A. Pawlik: Stres a jama ustna, Praca i Zdrowie, 2008-03-10

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

Składnia

korona

CZEGO

10. na zębie

Definicja

osłona zakładana na ząb w celu jego wzmocnienia lub uzupełnienia brakującej części

Pochodzenie

internac.

ang. crown

fr. couronne

niem. Krone

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Choroby i ich leczenie leki i sposoby leczenia, zabiegi, sprzęty medyczne

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	koronka
	hiperonimy:	proteza

Połączenia

korona na ząb
korona na zębie
pokryć (zęby) koronami

Cytaty

W Nowym Targu, na placu targowym, mieszkaniec Spytkowic zdzielił pięścią w głowę mieszkańca Skawy, uszkadzając mu okulary i koronę w szczęce oraz kradnąc 370 zł.

źródło: NKJP: Kronika policyjna, Dziennik Polski - Podhale, 2003-11-23

Dostarczane do gabinetów przez rafinerów złote krążki koronowe prawie nigdy nie posiadały deklarowanej próby, szczególnie tzw. złoto białe, stop złota i palladu na korony i stop złotoniklowy na mostki.

źródło: NKJP: Farmazoni, Dziennik Polski - Pejzaż, 2000-12-23

Nie chciał mówić, kto dzwoni, głośno przy pacjentce na fotelu, grubej farmerce, której ojciec zakładał koronę na lewej górnej czwórce.

źródło: NKJP: Thomas M. Disch: Na skrzydłach pieśni, Esensja, 2007-12

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

11. pieniądz

Definicja

pieniądz używany w niektórych państwach

Pochodzenie

czes. koruna

duń. krone

szwedz. krona

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse waluta

Połączenia

austriacka, czechosłowacka, czeska, duńska, estońska, norweska, słowacka, szwedzka korona;
za symboliczną koronę
ileś koron (kara grzywny)
ceny w koronach
dewaluacja, kurs, wymienialność korony
wymiana na korony
korona spadła
coś kosztuje, wynosi ileś koron
zamienić koronę (na euro)
płacić, zapłacić koronami
oszacować na ileś koron; wymienić / wymieniać na korony

Cytaty

	Agnieszce zaoferowano trzymiesięczny pobyt w Klinice Rehabilitacyjnej [...] pod Sztokholmem, wyliczając koszty trzymiesięcznej rehabilitacji na około 500 tys. koron. źródło: NKJP: Uzdrawiająca moc pomocy, Dziennik Polski - Kraj, 2002-07-03
	Notowania giełdowe z ubiegłego tygodnia wykazują, że słowacka korona wzmacnia się w stosunku do czeskiej waluty, niemieckiej marki i amerykańskiego dolara, co jest wyraźną oznaką postępującej stabilizacji gospodarki. źródło: NKJP: Mikulaš Argalács: Z drugiej strony Tatr, prasa, 1999
	W naszej części Europy najwięcej w 2004 r. zyskał do dolara złoty, w drugiej kolejności węgierski forint i czeska korona. źródło: NKJP: Stefan Kazicki: Złoty nadal będzie mocny, Gazeta Ubezpieczeniowa, 2005-01-11
	[...] transformacja gospodarcza Czech przebiega stosunkowo dobrze - produkt krajowy brutto (PKB) wzrósł w tym roku o blisko 4 proc., bezrobocie waha się w granicach 3 proc., nadwyżka budżetowa wynosi 370 mln dolarów, a korona zbliża się do pełnej wymienialności. źródło: NKJP: Bruce Konviser: Korupcja w Czechach przeszkodą dla korzystnych kontraktów, Gazeta Wyborcza - The Wall Street Journal Europe,, 1995-10-23

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

Składnia

korona

JAKA

12. baszty

Definicja

górna część budowli lub tworu naturalnego

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo części budowli

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia ukształtowanie terenu

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia zbiorniki wodne

Połączenia

korona baszty, fundamentu, muru, pomostu, stadionu, tamy, wieży, zapory; drogi, nasypu, obwałowań, skarpy, torowiska, wału; koryta rzeki, zalewu...
podnoszenie korony (drogi, wału...)
przelać się / przelewać się przez koronę

Cytaty

	W naszym mieszkaniu w Gdańsku - Wrzeszczu jeszcze kilka lat temu stały piece, a wśród nich wyróżniał się szczególnie jeden, okazały, wysoki i przysadzisty. Jego białe kafle odcinały się od jasnozielonych ścian, zaś zwieńczenie pieca tworzyła korona z ceramicznych kafli [...]. źródło: NKJP: Teresa Thiel-Kubacka: Opowieści spod kaflowego pieca cz. 1, Gazeta Kociewska, 2008-02-10
	Kiedy na boisku występują piłkarze Bayernu, korona stadionu podświetlona jest na czerwono, zaś gdy po płycie biegają gracze TSV, kopuła jarzy się światłem niebieskim. źródło: NKJP: WOJCIECH WÓJCIK: Kosmiczne stadiony, Super Express, 2006
	W niżej położonych miejscach Słubic Odra płynęła wczoraj równo z koroną wałów. źródło: NKJP: Klęska powodzi, Gazeta Wyborcza, 1997-07-23
	W niedzielę rano Wisła płynęła szerokim korytem; do korony brzegów brakowało wszakże jeszcze co najmniej 2 metry. źródło: NKJP: (PS): Przed stu laty w Krakowie, Dziennik Polski, 2006-04-24
	Obecnie korona nasypu na całej długości posiada jednakowy spadek. źródło: NKJP: (PIM): Dziennik Polski - Oświęcim, 2003-07-24

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

Składnia

korona

CZEGO

13. gór

Definicja

grupa najwyższych szczytów określonego pasma górskiego lub terenu

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia ukształtowanie terenu

Połączenia

korona Himalajów; Ziemi
zdobyć koronę

Cytaty

	Przez dwa dni, z Gazetą Wrocławską w rękach, wędrowali po górach, by zdobyć koronę Kotliny Kłodzkiej. - Korona ziemi kłodzkiej, podobnie jak słynna korona Himalajów, ma 14 wierzchołków. źródło: NKJP: Natalia Wellmann: Z Gazetą po górach, Gazeta Wrocławska, 2001-09-18
	Najbardziej na południe wysunięty wierzchołek w koronie polskich gór Tarnica to najwyższy szczyt polskich Bieszczadów. źródło: NKJP: W „gnieździe Tarnicy”, Dziennik Polski - Podróże, 2002-10-04
	Piotr Pustelnik to zdobywca 12 spośród 14 szczytów tworzących koronę Himalajów. źródło: NKJP: IA; PAP: Polacy uratowali himalaistę, Super Express, 2006
	Najważniejszego w branży Superkolosa odebrał słynny alpinista Krzysztof Wielicki. To on, jako piąty człowiek globu, zdobył koronę Himalajów i Karakorum. źródło: NKJP: Szymon Szadurski: Kolos oznacza odwagę, Dziennik Bałtycki, 2007-03-19
	Alpiniści z Krakowa chcą zdobyć koronę wszystkich kontynentów, a więc wejść na wszystkie najwyższe szczyty. źródło: NKJP: Aconcagua zdobyta, Dziennik Polski - Kraj, 1998-02-17

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

Składnia

korona

CZEGO

14. z piór

Definicja

charakterystyczny kształt upierzenia na głowie niektórych gatunków ptaków

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt ptaki

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

Cytaty

	Turkoty stanowią specyficzną grupę wśród gołębi, ponieważ pokrojem nie różnią się zbytnio od gołębi typu pospolitego, a u niektórych często występują ozdoby z piór (korona, czub, łapcie) oraz ubarwienie świadczące o ich znacznym uszlachetnieniu. źródło: Internet
	W konkurencji „Puchar Klubowy” w danej rasie muszą być wystawione co najmniej dwie kolekcje ptaków z koroną i dwie kolekcje ptaków bez korony [...]. źródło: Internet
	Koronniki, żurawie koroniaste (Balearicinae) – podrodzina ptaków z rodziny żurawiowatych (Gruidae). Zamieszkują Afrykę na południe od Sahary. Najbardziej charakterystyczną cechą jest imponująca korona z piór na głowie. źródło: NKJP: RibotBOT: Koronniki, Wikipedia.pl, 2009-06-06
	P. Andrzej posiada [...] tzw. kanarki kształtne, u których ważna jest barwa, jak również upierzenie i korona. źródło: NKJP: (mm); Foto: (bień): Ptasznik, prasa, 1999

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

15. uczesanie

Definicja

uczesanie z warkocza upiętego wokół głowy

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Pielęgnacja ciała czynności związane z pielęgnacją ciała i ich efekty

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd

Połączenia

korona z warkocza
upiąć (włosy, warkocz) w koronę

Cytaty

	Pan Ananiasz miał dwie siostry - panią Nadzieję, pracującą i mieszkającą w Puławach, w Instytucie Doświadczalnym Rolnictwa PAN, oraz panią Tamarę z Podkowy Leśnej z cudowną koroną czarnego warkocza wokół głowy. źródło: NKJP: Jolanta Koszarska-Kacprzak: Z zadumą przeczytałam reportaż Magdaleny Grochowskiej o Karaimach, Jakim ja językiem mówiłem w tym ..., Gazeta Wyborcza, 1997-08-22
	Schodząc na dół po drabinie, wymieniła jeszcze tylko z uroczą czarodziejką powłóczyste spojrzenia, po czym jej bursztynowa korona z warkocza znikła w otworze podłogowym. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Ogród miłości, 2006
	[...] były tak piękne, że odważył się podnieść wzrok, wyżej, jeszcze wyżej, przez te obleczone w cienkie pończochy arcydzieła anatomii, i wyżej, aż do korony ze złotego warkocza [...]. źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Rynek w Smyrnie, 2007
	Upięła włosy w koronę dokoła głowy. źródło: NKJP: Ewa Białołęcka: Naznaczeni błękitem Kamień na szczycie Kroniki Drugiego Kręgu Księga I cz 1, 2005
	Lubow przedstawiła sławnego reżysera polskiego rodzicom i gościom. Pięćdziesięcioletniemu Włochowi o soczystych policzkach, jego żonie z grubym warkoczem włosów w koronę upiętych. źródło: NKJP: Janusz Głowacki: Rose Café i inne opowieści, 1997

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

16. żniwna

Definicja

wieniec upleciony z kłosów i kwiatów przypominający kształtem koronę królewską

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'nakrycie głowy władcy'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja zwyczaje i obyczaje

Połączenia

tradycyjna korona; korona dożynkowa, żniwna
korona z kłosów; korony z (tegorocznych) owoców, warzyw, zbóż
delegacje, korowód, reprezentacje (gmin, sołectw) z koronami
wypleść koronę

Cytaty

	Dwa dorodne konie, gospodarze w strojach kaszubskich, a na drabiniastym wozie pięknie przystrojonym - korona z kłosów zbóż. Tak zaprezentowała się Stężyca podczas tegorocznych dożynek [...]. źródło: NKJP: Alicja Zielińska: Wieńce to rodzinna tradycja, NTN Kartuzy, prasa, 2000-09-22
	Podczas mszy poświęcona została tradycyjna korona, wyplatana z darów pola. źródło: NKJP: (Adk): Rolnicze albo... albo, Nowiny Raciborskie, 2005-09-06
	Dożynki rozpoczął barwny korowód z koronami żniwnymi ze wszystkich sołectw. źródło: NKJP: (e.Ż): Na gospodarstwie łatwo nie jest, Nowiny Raciborskie, 2008-09-09
	Tradycyjną koronę dożynkową samodzielnie wykonała Renata Wycisk z Siedlisk. źródło: NKJP: M.So: Z sercem do chleba, Nowiny Raciborskie, 2008-09-23
	Najpiękniejszą w kraju koronę żniwną będzie można podziwiać podczas dożynek diecezjalno–wojewódzkich, które odbędą się w niedzielę na Górze Św. Anny. źródło: NKJP: MAKR: Zwycięska korona, Trybuna Śląska, 2003-09-19

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

17. mistrzowska

Definicja

sport.

tytuł najlepszego zawodnika lub drużyny

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'władca, monarcha'.

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport przedmioty związane ze sportem

Połączenia

mistrzowska; podwójna, potrójna korona
korona mistrza, najlepszego strzelca
rywalizacja, walka o koronę
wywalczyć, zdobyć koronę
walczyć o koronę

Cytaty

	Radość piłkarzy Legii ze zdobycia podwójnej korony została przerwana bardzo szybko. źródło: NKJP: Robert Błoński, Katarzyna Kęsicka: PIŁKA NOŻNA. Finał Pucharu Polski, Gazeta Wyborcza, 1995-06-19
	Rywalizacja o koronę króla strzelców jest bardzo wyrównana. Aż siedmiu zawodników zdobyło po trzy gole [...]. źródło: NKJP: PIT: Pocztowiec najlepszy, Gazeta Poznańska, 2002-10-17
	O koronę mistrza będą walczyć trzy zespoły [...]. źródło: NKJP: (tomi): Unia II zbroi się przed startem ligi, Dziennik Łódzki, 2007-03-19
	W grupie III trwała najbardziej zacięta walka o koronę najlepszego strzelca. źródło: NKJP: (PAN): Baliga, Marszałek i Bystroń, Dziennik Polski - Kraków, 2001-06-30
	Hokeiści Dworów Unii Oświęcim po raz piąty z rzędu, a szósty w historii, zostali mistrzami Polski. Nikt jednak nie ukrywał, że korona wywalczona w tym roku zdobyta została po najcięższym i najbardziej wyrównanym boju. źródło: NKJP: Paweł Rassek, Rafał Musioł: Mistrz zahartowany w walce, Trybuna Śląska, 2002-03-28

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

18. ukoronowanie

Definicja

książk.

najważniejszy, najwspanialszy lub najbardziej efektowny rezultat

Pochodzenie

Przenośne użycie wyrazu korona w znacz. 'mistrzostwo'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Relacje znaczeniowe

synonimy:

ukoronowanie

Połączenia

korona reformy, sukcesu, wiedzy
osiągnąć koronę

Cytaty

	Bo i dzisiaj stosuje się - bez zmian - zasadę krwawego prokuratora stalinowskich czasów Andrieja Wyszynskiego: przyznanie się podejrzanego to korona dowodów procesowych. źródło: NKJP: Krystyna Kurczab-Redlich: Szpiegomania, Dziennik Polski, 2006-01-12
	Człowiek, dla jednych korona stworzenia, istota podobna do Boga, dla innych naturalny produkt ewolucji biologicznej, jest jednym z elementów złożonego systemu. źródło: NKJP: Edwin Bendyk: Groza ozonowa, Polityka, 2007-04-14
	Teraz ze szkół średnich płyną sygnały, że matura po nowemu, zachwalana przez urzędników oświatowych jako korona reformy, może okazać się błazeńską czapką. źródło: NKJP: Ewa Nowakowska: Po gimbusach – syllabusy, Polityka, 2000-12-16
	Wina szampańskie należą do korony win specjalnych, które mają swoją szczególną wartość i swoje własne cechy. źródło: NKJP: Eugeniusz Kabatc: Vinum sacrum et profanum : wino w kulturze, wino w naturze, wino na naszym stole, 2003
	Odnośnie tylko do wieku, chcę powiedzieć, że jest paradoksem, iż koronę zawodów prawniczych można osiągnąć w Polsce tak szybko. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 07.11.1996

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

Składnia

korona

CZEGO

19. epidemia

Definicja

pot.

choroba COVID-19 (wywoływana przez jedną z odmian koronawirusa), która w 2020 roku spowodowała wybuch pandemii

Pochodzenie

Od: koronawirus

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Choroby i ich leczenie rodzaje chorób

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Choroby i ich leczenie przyczyny, objawy i skutki chorób

Relacje znaczeniowe

synonimy:

koronawirus

Połączenia

zachorować, umrzeć na koronę
w czasach korony

Cytaty

Kolega z UK: ojciec zmarł na koronę w szpitalu. On i cała jego rodzina ma lekkie objawy. Są na kwarantannie.

źródło: Internet: twitter.com/Vlad_CS

Jeśli stracisz pracę z powodu korony i złożysz wniosek od marca do końca czerwca, otrzymasz pełny czynsz i rzeczywiste koszty ogrzewania.

źródło: Internet: ndr.de

Miłość w czasach korony powinna być globalna. Kocham pierwszego człowieka, jak i wszystkich kolejnych ludzi.

źródło: Internet: instagram.com/eva_minge

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	korona	korony
D.	korony	koron

C.	koronie	koronom
B.	koronę	korony
N.	koroną	koronami
Ms.	koronie	koronach
W.	korono	korony

Inne uwagi

Zwykle lp

Frazeologizmy

korona cierniowa
korona z głowy nie spada komuś
korona z głowy nie spadnie komuś
perła w koronie

Data ostatniej modyfikacji: 31.01.2023