UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

zatrzymywać

Chronologizacja

XVI w., SPXVI
Na podstawie indeksu haseł.

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. zatrzymuję
 zatrzymujemy
2 os. zatrzymujesz
 zatrzymujecie
3 os. zatrzymuje
 zatrzymują

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. zatrzymywałem
+(e)m zatrzymywał
 zatrzymywałam
+(e)m zatrzymywała
 zatrzymywałom
+(e)m zatrzymywało
 zatrzymywaliśmy
+(e)śmy zatrzymywali
 zatrzymywałyśmy
+(e)śmy zatrzymywały
2 os. zatrzymywałeś
+(e)ś zatrzymywał
 zatrzymywałaś
+(e)ś zatrzymywała
 zatrzymywałoś
+(e)ś zatrzymywało
 zatrzymywaliście
+(e)ście zatrzymywali
 zatrzymywałyście
+(e)ście zatrzymywały
3 os. zatrzymywał
 zatrzymywała
 zatrzymywało
 zatrzymywali
 zatrzymywały

bezosobnik: zatrzymywano

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę zatrzymywał
będę zatrzymywać
 będę zatrzymywała
będę zatrzymywać
 będę zatrzymywało
będę zatrzymywać
 będziemy zatrzymywali
będziemy zatrzymywać
 będziemy zatrzymywały
będziemy zatrzymywać
2 os. będziesz zatrzymywał
będziesz zatrzymywać
 będziesz zatrzymywała
będziesz zatrzymywać
 będziesz zatrzymywało
będziesz zatrzymywać
 będziecie zatrzymywali
będziecie zatrzymywać
 będziecie zatrzymywały
będziecie zatrzymywać
3 os. będzie zatrzymywał
będzie zatrzymywać
 będzie zatrzymywała
będzie zatrzymywać
 będzie zatrzymywało
będzie zatrzymywać
 będą zatrzymywali
będą zatrzymywać
 będą zatrzymywały
będą zatrzymywać

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. zatrzymujmy
2 os. zatrzymuj
 zatrzymujcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. zatrzymywałbym
bym zatrzymywał
 zatrzymywałabym
bym zatrzymywała
 zatrzymywałobym
bym zatrzymywało
 zatrzymywalibyśmy
byśmy zatrzymywali
 zatrzymywałybyśmy
byśmy zatrzymywały
2 os. zatrzymywałbyś
byś zatrzymywał
 zatrzymywałabyś
byś zatrzymywała
 zatrzymywałobyś
byś zatrzymywało
 zatrzymywalibyście
byście zatrzymywali
 zatrzymywałybyście
byście zatrzymywały
3 os. zatrzymywałby
by zatrzymywał
 zatrzymywałaby
by zatrzymywała
 zatrzymywałoby
by zatrzymywało
 zatrzymywaliby
by zatrzymywali
 zatrzymywałyby
by zatrzymywały

bezosobnik: zatrzymywano by

bezokolicznik: zatrzymywać

imiesłów przysłówkowy współczesny: zatrzymując

gerundium: zatrzymywanie

imiesłów przymiotnikowy czynny: zatrzymujący

imiesłów przymiotnikowy bierny: zatrzymywany

odpowiednik aspektowy: zatrzymać

Pochodzenie

Zob. trzymać

1. przechodnia

Definicja

powodować, że jakaś osoba lub rzecz przestaje się posuwać naprzód

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Relacje znaczeniowe

synonimy:  stopować

Połączenia

  • zatrzymywać autobus, pociąg, samochód, tramwaj; koleżankę, przechodnia

Cytaty

Stanął w drzwiach pakamery, rozkrzyżował ręce - piękny gest wodza, który ciałem zatrzymuje napór wroga - oczy, zwykle zdradliwe łagodne, stwardniały i lśnią na podobieństwo szlachetnych kamieni.

źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Zorro, załóż okulary!, 2001

Sąsiedzi zatrzymywali mnie, żeby podziękować.

źródło: NKJP: Izabela Filipiak: Magiczne oko. Opowiadania zebrane, 2006

- A wie pan - powiedziała, zatrzymując łyżeczkę przy ustach - o czym w dzieciństwie najczęściej marzyłam?

źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Traktat o łuskaniu fasoli, 2007

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymywać +
KOGO/CO

2. zegar

Definicja

powodować, że jakieś urządzenie przestaje pracować

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny funkcjonowanie urządzeń i maszyn

Relacje znaczeniowe

synonimy:  stopować, unieruchomić

Połączenia

  • zatrzymywać maszynę, silnik, zegar

Cytaty

Artur z widoczną satysfakcją patrzył, jak mama zatrzymuje wideo. - Jaki film oglądasz?

źródło: NKJP: Jan Grzegorczyk: Chaszcze, 2009

Kobieta naciska odpowiedni guzik i zatrzymuje taśmę.

źródło: NKJP: Stanisław Mrożek: Jak zostałem filmowcem, 1975

Mecz trwa 4 kwarty po 15 minut, czasem kilka godzin, bowiem każdy gwizdek sędziego zatrzymuje zegar.

źródło: NKJP: Marek Chrzanowski: Działamy niestandardowo, Wieści Podwarszawskie nr 19 (938), 2009-05-10

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymywać +
CO

3. po lekcjach

Definicja

powodować, że ktoś pozostaje w jakimś miejscu dłużej niż zwykle

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka nazwy działań intelektualnych człowieka

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne

Połączenia

  • zatrzymywać gości, uczniów, pracowników
  • zatrzymywać na obiedzie, na zebraniu
  • zatrzymywać po lekcjach, po godzinach (pracy)
  • zatrzymywać u siebie

Cytaty

Tylko ta sprawa zatrzymywała mnie w Breslau...

źródło: NKJP: Marek Krajewski: Festung Breslau, 2006

Siądź i posłuchaj mnie chwilę. A potem sama zdecydujesz. Nie będę cię zatrzymywać.

źródło: NKJP: Mirosław M. Bujko: Złoty pociąg, 2006

Nie jest elegancko zatrzymywać gości, którzy zamierzają się pożegnać.

źródło: NKJP: Tadeusz Rojek: Jak to się je: savoir-vivre przy stole, 1994

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymywać +
KOGO + (GDZIE)

4. przy sobie

Definicja

przymusem lub innym umyślnym działaniem powodować, że ktoś nie opuszcza jakiegoś miejsca lub jakiejś osoby

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka dom/inne miejsca zamieszkania i ich otoczenie

Połączenia

  • zatrzymywać kogoś przy sobie
  • zatrzymywać kogoś w domu

Cytaty

- Nie wolno ci go zatrzymywać w Polsce. Jest tu spalony, musi wyjechać.

źródło: NKJP: Ariadna Lewańska: Sonata dla Natalii, 1965

Dlatego zamyka je i opowiada mroczne historie o niebezpieczeństwach [...], aż wreszcie strach zatrzymuje córki na zawsze w domu i sprawia, że nie chcą nigdzie odejść.

źródło: NKJP: Sonia Raduńska: Kartki z białego zeszytu, 2008

Jednocześnie opowiadałem jej dużo różnych historii, rozbijając jej drażniącą naiwność, jej widzenie różnych spraw, które przyciągało mnie, zatrzymywało przy niej, ale wytrącało z równowagi i które musiałem niszczyć.

źródło: NKJP: Janusz Głowacki: Rose Café i inne opowieści, 1997

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymywać +
KOGO + (GDZIE)

5. podejrzanego

Definicja

urzęd. 
na mocy prawa pozbawiać kogoś wolności do momentu postawienia mu zarzutów lub uwolnienia przez sąd

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa regulacje prawne

Relacje znaczeniowe

synonimy:  aresztować

Połączenia

  • policja, straż zatrzymuje; policjanci, strażnicy zatrzymują kogoś
  • zatrzymywać podejrzanego
  • zatrzymywać na granicy, na miejscu przestępstwa; na czterdzieści osiem godzin
  • zatrzymywać kogoś pod jakimś zarzutem
  • zatrzymywać kogoś za kradzież, za morderstwo, za przemyt

Cytaty

Dział czwarty zatrzymywał podejrzanych żołnierzy i cywilów. Ostatni, piąty dział powoływał trzyosobowe trybunały i wydawał wyroki, które rzadko były inne niż kara śmierci.

źródło: NKJP: Henryk Piec Jacek, Pauli: My chcemy „Wilka”, Dziennik Bałtycki, 2000-06-09

Piszesz do kogoś list, odczytuje to „Wolna Europa”, robią ci rewizję w mieszkaniu, zatrzymują cię na czterdzieści osiem godzin.

źródło: NKJP: Adam Michnik, Józef Tischner, Jacek Żakowski: Jacek, Między Panem a Plebanem, 1995

Pierwszy poszedł z dymem zamek Karlsfried, graniczny punkt celny, gdzie śledziowe transporty zatrzymywano.

źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymywać +
KOGO/CO

Odesłania

Zob. też:

aresztować

6. skradzone przedmioty

Definicja

urzęd. 
na mocy prawa odbierać komuś czasowo lub na stałe przedmioty, których posiadanie albo przewóz są nielegalne lub wiążą się z jakimś działaniem niezgodnym z prawem

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa regulacje prawne

Połączenia

  • zatrzymywać towar; dowód rejestracyjny, prawo jazdy

Cytaty

Celnicy zatrzymujący towar wyglądający na podrobiony zawiadamiają legalnego producenta z prośbą o opinię. Problem dotyczy zwłaszcza zagranicznych nagrań muzycznych.

źródło: NKJP: Złodzieje znaków, Dziennik Polski, 1999-12-11

Kontrolujemy stan techniczny autobusu. Sprawdzamy układ hamulcowy, kierowniczy, oświetlenie oraz wyposażenie autobusu. Jeżeli stwierdzimy jakieś nieprawidłowości, zatrzymujemy dowód rejestracyjny i takie auto dalej nie pojedzie.

źródło: NKJP: Barbara Solarz: Bezpieczne autobusy, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska. 2006-06-22

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymywać +
CO

7. zanieczyszczenia

Definicja

uniemożliwiać wydostanie się czegoś na zewnątrz

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Połączenia

  • atmosfera, filtr zatrzymuje coś
  • zatrzymywać ciepło, opary, zanieczyszczenia

Cytaty

Trzeba zawsze orać w poprzek, bo to zatrzymuje wodę i wilgoć.

źródło: NKJP: Edward Stachura: Cała jaskrawość, 2006

Dziadek mój nie tylko leczył ziołami, ale umiał też zamawiać ukąszenie żmii i zatrzymywać krew z przeciętej tętnicy.

źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Za kurtyną mroku. Zabawa w chowanego, 1995

Tymczasem zapaliła, zaciągnęła się ze świstem, ze wszystkich sił zatrzymując sztacha w sobie.

źródło: NKJP: Janusz Głowacki: Rose Café i inne opowieści, 1997

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymywać +
CO

8. na pamiątkę

Definicja

brać na własność lub do swojej dyspozycji

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca rodzaje pracy

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse własność

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przejmować

Połączenia

  • zatrzymywać długopis, książkę, miejsce
  • zatrzymywać sobie
  • zatrzymywać dla koleżanki, dla siebie

Cytaty

Potem podnosi z ziemi trzy miecze. Jeden podaje Starcowi, drugi Chłopcu, trzeci zatrzymuje dla siebie.

źródło: NKJP: Stanisław Mrożek: Jak zostałem filmowcem, 1975

[...] kupował za 20-50 dolarów dzieła, które potem [...] sprzedawał za dziesiątki tysięcy. Niektóre zaś, najcenniejsze, zatrzymywał dla siebie.

źródło: NKJP: Czesław Karkowski: Kamienna drabina, 2008

Urząd miasta i gminy podpisał umowy z czterema osobami, które w zamian za czyszczenie rowów zatrzymują sobie wydobyte stamtąd drewno.

źródło: NKJP: Zbigniew Budych: Bo Cicha Woda brzegi rwie..., Gazeta Wrocławska, 2003-01-29

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymywać +
CO

9. rozwój

Definicja

przerywać coś, co się dokonuje lub toczy

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przerywać, stopować

Połączenia

  • zatrzymywać budowę, inwestycję, rozwój

Cytaty

[...] spotyka się gdzieniegdzie domy, które wśród swoich drewnianych ścian zdają się zatrzymywać upływanie czasu.

źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Noc i inne opowiadania, 2001

Zatrzymują produkcję i w tydzień leżymy na łopatkach. No, może w dwa, bo przecież są jakieś zapasy...

źródło: NKJP: Robert Urbański, Jacek Kondracki: Operacja „Dunaj”, 2009

Odpowiednio przyjmowany hormon produkowany przez komórki szyszynki miał rzekomo zatrzymywać proces starzenia się i zapewniać wieczną młodość!

źródło: NKJP: Maria Snopkiewicz: Kontrowersje, Życie Warszawy nr 16/11, 2001

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymywać +
CO

Frazeologizmy

ktoś zatrzymuje dla siebie coś
ktoś zatrzymuje wzrok na czymś/kimś
ktoś zatrzymuje spojrzenie na czymś/kimś
ktoś zatrzymuje wzrok na czymś/kimś
ktoś zatrzymuje spojrzenie na czymś/kimś
Data ostatniej modyfikacji: 05.08.2020
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN