UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

czarno

Chronologizacja

1534, SPXVI

Odmiana

część mowy: przysłówek

stopień równy czarno
stopień wyższy czarniej

Pochodzenie

Zob. czarny I

1. ubrany

Definicja

przysł. od czarny - kolor

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

Połączenia

  • czarno od dymu, od kurzu
  • lśnić, połyskiwać czarno
  • malować; ufarbować, ufarbować się; wypastować; dymić; nosić się, ubierać się na czarno
  • czarno ubarwiony; lakierowany, wymalowany; znakowany; lśniący, połyskujący; cętkowany, pręgowany; upierzony; odziany, przyodziany, ubrany
  • zabarwiony; lakierowany, malowany, pomalowany, zamalowany; farbowany, przefarbowany; znakowany; oksydowany; wysmarowany; odziany, ubrany, umundurowany, wystrojony na czarno

Cytaty

Wszyscy na wojnę się malują, jedni na czarno, inni na karmazynową czerwień: niewolnicy od ust w górę, ludzie wolni poniżej ust.

źródło: NKJP: Adam Elbanowski: Nowe królestwo Grenady. Historia naturalna, obyczajowa i domniemana, 2006

Przed dwoma laty zaczął ubierać się na czarno, czytał satanistyczne książki.

źródło: NKJP: Bogdan Wasztyl: Sidła szatana, Dziennik Polski, 1999-03-08

[...] Gina, świńska blondynka farbująca sobie włosy na czarno, która myśli, że nikt o tym nie wie. Ukradła jej, przez złość, złotą papierośnicę, którą Renée dostała od pewnego Amerykanina.

źródło: KWSJP: Stanisław Dygat: Jezioro Bodeńskie, 1946

W słabym, migotliwym świetle widzę we wnęce zamurowanego okienka pod stropem wielkiego, burego, czarno pręgowanego kota o zmrużonych w ukośne szpareczki ślepiach.

źródło: KWSJP: Witold Szołginia: Dom pod Żelaznym Lwem, 1989

2. w piwnicy

Definicja

tak jak tam, gdzie nie ma światła

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

Relacje znaczeniowe

synonimy:  ciemno

Połączenia

  • było, jest; robi się, zrobiło się czarno

Cytaty

[...] całe niebo i ziemia zaryczały pod chmurą samolotów, po czym się Sylwii wydało, że zgasł i księżyc, i otaczające go świetliste obręcze, że się czarno zrobiło nad niską ulicą [...].

źródło: KWSJP: Maria Klimas-Błachutowa: Skandal w niebie, 1969

W piwnicy było zupełnie czarno, wiało zewsząd wilgotnym chłodem.

źródło: KWSJP: Bogdan Wojdowski: Chleb rzucony umarłym, 1971

Już leżąc, przymykającymi się oczyma ogarnął jeszcze zarys sylwetki oddalającej się niezgrabnymi, śmiesznymi skokami. [...] A potem było już tylko ciemno, zupełnie czarno... Odnalazła go nad ranem Anitka śpiesząca do szkoły.

źródło: KWSJP: Eugeniusz Paukszta: Po burzy jest pogoda, 1966

Brat był i opowiadał, że po ciemku ludzie się dźgali nożami o skrzynki z tymi najdroższymi cygarami. W papierosach się brodziło po kostki, czarno niby w grobie, tylko te papierosy pod butami szeleściły suchutko, jakbyś szurał nogami po ściernisku.

źródło: KWSJP: Maria Jarochowska: Najgorsza chwila życia, 1959

Nawet jeśli, czego nie wykluczał, dziś przypada polski rekord wszech czasów w pochmurności listopada, to nie powinno być tak ciemno. Tak czarno.

źródło: NKJP: Zygmunt Miłoszewski: Domofon, 2005

Składnia

tylko Cz + czarno + bez ograniczeń

3. na tle nieba

Definicja

odróżniając się od jaśniejszego tła ciemnym kolorem

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

Połączenia

  • odcinać się czarno

Cytaty

[...] spośród drzew wynurzył się podjazd, masyw domu, ze sterczącymi w górę czarno kominami, i gdy zbliżył się jeszcze bardziej, ukazał się fronton, obrośnięty zwiędłym jesienią pnączem winobluszczu [...].

źródło: KWSJP: Włodzimierz Odojewski: Zasypie wszystko, zawieje..., 1967

Słupy i druty telegraficzne odcinają się ostro i czarno na tle jasnogranatowego nieba i nie nazbyt ciemnej równiny.

źródło: KWSJP: Sławomir Mrożek: Teatr 2, 1980

[...] strzelista skała i wysoki dom na szczycie turni odcinają się czarno i osobliwie na tle tych nadnaturalnych zórz.

źródło: Internet

4. przedstawiać coś

Definicja

pesymistycznie i złowróżbnie

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Relacje znaczeniowe

synonimy:  pesymistycznie
antonimy:  optymistycznie, różowo

Połączenia

  • coś rysuje się, wygląda czarno
  • myśleć; patrzeć czarno; malować, przedstawiać, widzieć coś czarno; ocenić/oceniać coś; wypaść; zapisać się czarno;

Cytaty

- Chyba przesadziłem. Ostatecznie nie ma się czym przejmować... Jestem dzisiaj w złym sosie, miewam takie napady, kiedy wszystko widzę na czarno. Minie mi...

źródło: KWSJP: Eugeniusz Paukszta: Ich trzech i dziewczyna, 1978

Publiusz słuchał zasępiony podnosząc od czasu do czasu głowę, jakby chciał przeczyć. Kiedy prefekt skończył, odezwał się: - Zbyt czarno malujesz stan pogranicza.

źródło: KWSJP: Teodor Jeske-Choiński: Gasnące słońce, 1958

Już nie wierzą. Krótko mówiąc: pójdą zawsze za tym, kto im sypnie pełną garść złota, a uciekną, gdy zobaczą podniesiony bicz. Była zdumiona ich surowym wyrokiem: - Dlaczego tak czarno patrzysz na swój naród.

źródło: KWSJP: Mieczysław Maliński: Matka Jezusa, 1981

A przyszłość? Ta dzięki waszym staraniom rysuje się czarniej, niż to nawet można ocenić. Raz podkopane zaufanie długo trzeba odbudowywać.

źródło: KWSJP: Władysław Terlecki: Dwie głowy ptaka. Powrót z Carskiego Sioła, 1975

Czy jest pan rad ze wszystkiego? - Trudno jest, będąc optymistą, patrzeć czarno na rzeczy, które są do załatwienia.

źródło: KWSJP: Jan Bijak: Piekłem nie postraszy, 1982

Frazeologizmy

czarno na białym
robi się ciemno przed oczami komuś
robi się czarno przed oczami komuś
zrobiło się ciemno przed oczami komuś
zrobiło się czarno przed oczami komuś
Data ostatniej modyfikacji: 30.06.2023
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj